Μια Xημική Oυσία Που Aξίζει Ανταμοιβή: Η Ντοπαμίνη Και Οι Λειτουργίες Της

Ντοπαμίνη

Αυτή τη στιγμή, βρίσκεστε σε ένα τρένο, του οποίου οι ράγες είναι τοποθετημένες ανάμεσα στο απέραντο γαλάζιο του ουρανού και τις ομορφιές που κρύβει η γη. Καταλαβαίνετε από την γλύκα του δυνατού ανέμου που χτυπάει το πρόσωπό σας ότι βρίσκεστε σε ένα ταξίδι που κυλάει με γρήγορους ρυθμούς. Παρά την ταχύτητα αυτή, προχωράτε μπροστά ακάθεκτοι, απολαμβάνοντας τα πάντα γύρω σας στο έπακρο.

Περνάτε μέσα από έναν καταρράκτη σε ένα μαγικό δάσος, ενώ ξετυλίγονται γύρω σας χρώματα που δεν έχετε ξαναδεί, μουσική που κάνει την ψυχή σας να χορεύει με κάθε νότα της καρδιάς σας και μυρωδιές που θα σας κάνουν να ξεχάσετε τις γεύσεις που νιώθετε. Στέκεστε στη μέση μιας οπτικής πανδαισίας, εκεί που συναντιούνται ο ωκεανός, η θάλασσα και τα ποτάμια.

Τι συμβαίνει λοιπόν; Όταν βλέπετε ένα σιντριβάνι από απόσταση, γιγαντιαίο και μεγαλοπρεπές, συνειδητοποιείτε πόσο διψάτε εκείνη τη στιγμή και προσπαθείτε να τρέξετε να πιείτε νερό. Πίνετε, αλλά ποτέ δεν ικανοποιείστε. Τότε ανοίγετε τα μάτια σας και συνειδητοποιείτε!

Στην πραγματικότητα ήσασταν σε ένα όνειρο. Όταν ξυπνάτε, βλέπετε ότι διψάτε πραγματικά. Πηγαίνετε στην κουζίνα, παίρνετε ένα ποτήρι νερό και αισθάνεστε πολύ καλύτερα όταν το πίνετε.

Η ντοπαμίνη παράγει «καλές» και «ευχάριστες» εμπειρίες, όπως αυτή που περιγράφεται στο παραπάνω όνειρο. Σε αυτό το άρθρο, θα συζητήσουμε για την ντοπαμίνη, η οποία παρακινεί ανεκπλήρωτες ανάγκες - όπως το να σηκωθείτε από το κρεβάτι και να πιείτε νερό- και παίζει ρόλο σε πολλούς διαφορετικούς τομείς, πέρα από την ικανοποίηση.

Τι Eίναι Η Nτοπαμίνη;

Η ντοπαμίνη μερικές φορές αποκαλείται ορμόνη, αλλά στην πραγματικότητα είναι ένας νευροδιαβιβαστής. Με άλλα λόγια, είναι μια χημική ουσία του εγκεφάλου που παράγεται φυσικά από το ανθρώπινο σώμα και χρησιμοποιείται στην επικοινωνία μεταξύ των νευρικών κυττάρων στον εγκέφαλο. Ωστόσο, επειδή οι δύο αυτοί όροι χρησιμοποιούνται συχνά εναλλακτικά, αναφέρεται ως η ορμόνη ντοπαμίνη.

Η ντοπαμίνη είναι απαραίτητη για τη σωστή λειτουργία τόσο του σώματος όσο και του εγκεφάλου. Η ντοπαμίνη είναι ο αγγελιοφόρος που χρησιμοποιούν τα νευρικά κύτταρα για να επικοινωνούν μεταξύ τους. Παράγεται από μια ομάδα νευρικών κυττάρων στη μέση του εγκεφάλου και στέλνει μηνύματα σε άλλα μέρη του εγκεφάλου μέσω ενός συστήματος επικοινωνίας². Η ποιότητα της ροής αυτού του συστήματος είναι ευεργετική τόσο για τις φυσιολογικές όσο και για τις ψυχολογικές διεργασίες.

Πάντως, είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι η ντοπαμίνη είναι μόνο μία από τις ορμόνες που συμβάλλουν στην ευεξία μας και ότι δεν εξυπηρετεί μόνο έναν σκοπό. Παρόλο που είναι γνωστό ότι κάνει τους ανθρώπους να αισθάνονται καλά, ειδικά όταν συνδυάζεται με τη σεροτονίνη, η οποία αποκαλείται και «ορμόνη της ευτυχίας», δεν πρέπει να αγνοούμε και τις υπόλοιπες λειτουργίες της.

Τι Kάνει H Nτοπαμίνη;

Ποια είναι η λειτουργία της ντοπαμίνης; Η ντοπαμίνη θεωρείται ότι διαδραματίζει σημαντικό ρόλο σε πολλές σωματικές λειτουργίες. Η ντοπαμίνη είναι μια χημική ουσία του εγκεφάλου που όχι μόνο μας κάνει να αισθανόμαστε καλά, αλλά λειτουργεί και σε πολλά διαφορετικά μέρη του σώματος. Η ντοπαμίνη συμβάλλει στις εξής λειτουργίες:

• Συναίσθημα του έρωτα
• Ρύθμιση της διάθεσης και των συναισθημάτων
• Συμπεριφορές αναζήτησης ευχαρίστησης και ανταμοιβών
• Ρύθμιση των κινήσεων (κινητικές λειτουργίες)
• Αντίληψη του πόνου
• Ρύθμιση του ύπνου
• Ανάπτυξη των εθιστικών συμπεριφορών
• Μνήμη
• Μάθηση
• Προσοχή και συγκέντρωση

Αυτή η σημαντική νευροχημική ουσία, γνωστή ως "ορμόνη που μας προκαλεί θετικά συναισθήματα", βελτιώνει τη διάθεση, ενώ παράλληλα αυξάνει τα κίνητρα και την προσοχή. Παίζει, επίσης, σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση της κίνησης, στη διαδικασία της μάθησης και στις συναισθηματικές αντιδράσεις ¹.

Εκτός από την πρώτη της λειτουργία, στην οποία αναφερθήκαμε, η πιο σημαντική πτυχή της ντοπαμίνης είναι η ανταμοιβή. Χάρη σε αυτή νιώθουμε ευχαρίστηση, ακόμη και ευφορία, όταν συμμετέχουμε σε συμπεριφορές και δράσεις όπως είναι η κατανάλωση φαγητού και νερού, η νίκη σε κάποιον διαγωνισμό και η σεξουαλική λειτουργία και θέλουμε να ενισχύουμε αυτές τις συμπεριφορές. Παράλληλα, όλοι αυτοί οι παράγοντες μας ενθαρρύνουν να ζήσουμε και να αναπαραχθούμε³.

Ο Ρόλος Της Ντοπαμίνης Στον Έρωτα

Η ντοπαμίνη είναι μια χημική ουσία που χρονολογείται από την αρχαιότητα και είναι υπεύθυνη για μια ποικιλία πολύπλοκων ανθρώπινων δραστηριοτήτων, όπως η αγάπη, η δημιουργικότητα, ακόμη και η πολιτική δέσμευση³. Θα μπορούσατε να φανταστείτε ότι μια χημική ουσία μπορεί να εμπλέκεται σε τόσες πολλές πτυχές της ζωής μας;

Σωματικές Λειτουργίες Της Ντοπαμίνης

Η ντοπαμίνη, όπως προαναφέρθηκε, παίζει ρόλο στη μάθηση, την προσοχή, τη διάθεση, την κίνηση, αλλά και σε άλλες κρίσιμες σωματικές λειτουργίες όπως οι παρακάτω: ⁴:

• Σφυγμός
• Λειτουργία των νεφρών
• Λειτουργία των αιμοφόρων αγγείων
• Ύπνος
• Αντίληψη του πόνου
• Θηλασμός

Επιπρόσθετα, η ντοπαμίνη απελευθερώνεται στην κυκλοφορία του αίματος και παίζει ρόλο- αν και μικρότερο- στην αντίδραση "πάλης ή φυγής". Η αντίδραση "πάλης ή φυγής" είναι η αντίδραση του ανθρώπινου οργανισμού όταν αισθανόμαστε ότι υπάρχει ανάγκη φυγής λόγω μιας κατάστασης που την εκτιμάμε ως εν δυνάμει επικίνδυνη ή όταν υπάρχει μια πραγματική στρεσογόνος κατάσταση⁵.

Πώς Μας Κάνει Να Αισθανόμαστε Η Ντοπαμίνη;

Η ντοπαμίνη διεγείρει σημαντικές λειτουργίες, όπως η θέληση, η επιθυμία και η ανάγκη για αναζήτηση. Αυξάνει το συνολικό επίπεδο της διέγερσής ενός οργανισμού και ενθαρρύνει τη στοχοκατευθυνόμενη συμπεριφορά. Προκαλεί έντονο ενδιαφέρον για νέες ιδέες και τροφοδοτεί τη δίψα για γνώση¹.

Η ποσότητα ντοπαμίνης που νιώθουμε όταν ικανοποιούμε μια φυσική ανάγκη μας ή κάνουμε μια εργασία ρουτίνας μπορεί να μην είναι η ίδια με την ποσότητα που νιώθουμε όταν πετυχαίνουμε τους στόχους μας ή όταν εκπληρώνουμε τα όνειρά μας.

Η Άλλη Πλευρά Της ντοπαμίνης Που Προκαλεί Ευεξία

Η ντοπαμίνη μπορεί να πυροδοτήσει μια αλυσιδωτή αντίδραση επανειλημμένων ευχάριστων συμπεριφορών που αναζητούν ανταμοιβή, από συμπεριφορές όπως είναι ο συχνός έλεγχος του Instagram μέχρι και η κατάχρηση ουσιών. Επιπλέον, η έλλειψη ή η αφθονία ντοπαμίνης μπορεί να προκαλέσει ποικίλα προβλήματα όπως τα εξής : ¹:

• Νόσος Αλτσχάιμερ
• Διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας
• Ψύχωση και σχιζοφρένεια
• Νόσος του Πάρκινσον
• Εμπόδια στις γνωστικές διεργασίες κατά την ανάπτυξη
• Καταθλιπτικές διαταραχές
• Διαταραχή υπερφαγίας
• Εθισμός και τζόγος
• Τρέμουλο και αποπροσανατολισμός
• Έλλειψη συγκέντρωσης και χαμηλή ενέργεια
• Κούραση και εξάντληση
• Βραδυκινησία που μπορεί να γίνει αντιληπτή και από άλλους

Ανοχή Στην Ντοπαμίνη Και Νηστεία Νοπαμίνης

Τι είναι η κάθαρση ή η νηστεία ντοπαμίνης; Ο στόχος της νηστείας της ντοπαμίνης, η οποία αναπτύχθηκε τον Αμερικανό ψυχίατρο Cameron Sepah, μπορεί να επιτευχθεί με τη χρήση μιας μεθόδου που βασίζεται στη γνωστική συμπεριφορική θεραπεία. Στοχεύει στην εξ ολοκλήρου αποφυγή ή στη μείωση της επικέντρωσης σε ερεθίσματα όπως είναι τα μηνύματα, οι ειδοποιήσεις και οι ήχοι κλήσης, τα οποία είναι ανθυγιεινά σε μια σύγχρονη, βασισμένη στην τεχνολογία κοινωνία.⁶.

Αυτή η μέθοδος έχει σκοπό να δώσει στον εγκέφαλό μας ένα διάλειμμα από αυτόν τον "βομβαρδισμό", ο οποίος θα μπορούσε να γίνει εθιστικός και να του δώσει την ευκαιρία να επαναφορτιστεί, αντί να αντιδρά αυτόματα σε ερεθίσματα που μας δίνουν άμεση αλλά βραχύβια ενέργεια, χάρη στην ευχαρίστηση και την ανταμοιβή.

Με λίγα λόγια η μέθοδος αυτή αφορά την ανάκτηση του ελέγχου της ζωής μας και την εκμάθηση του τρόπου αντιμετώπισης των ψυχαναγκαστικών και παρορμητικών συμπεριφορών που μπορούν να εμποδίσουν την ευτυχία μας. Αυτό το πετυχαίνει δίνοντάς μας χώρο να νιώθουμε μοναξιά και πλήξη ή να απολαμβάνουμε να κάνουμε απλούστερες ή πιο φυσικές δραστηριότητες.⁶

Μειώνοντας Την Ανοχή Στην Ντοπαμίνη

Αν και η έννοια της "ανοχής" στις ανθρώπινες σχέσεις σημαίνει αποδοχή, το νόημά της σε αυτό το πλαίσιο είναι αρκετά διαφορετικό. Ας υποθέσουμε ότι δεν πίνετε καφέ πολύ συχνά. Στην περίπτωση αυτή, ένα φλιτζάνι καφέ μπορεί να είναι αρκετό για να σας ξυπνήσει και να σας κάνει να νιώσετε ενέργεια και ευεξία, αλλά αν συνεχίσετε να πίνετε καφέ, ακόμη και 3-5 φλιτζάνια θα έχουν μικρή επίδραση στον οργανισμό σας (υποθέτουμε ότι στο σενάριο αυτό δεν λαμβάνουμε υπόψη τις βλάβες που προκαλεί η καφεΐνη).

Αλώστε, η αύξηση της ποσότητας καφεΐνης, δηλαδή της ποσότητας καφέ που θα προκαλέσει σημαντική επίδραση και ενθουσιασμό, άρα και την επιθυμία για περισσότερο, μπορεί να περιγραφεί ως μια προσπάθεια για ανάπτυξη ανοχής.

Αυτό το σενάριο, που απεικονίζεται με το παράδειγμα της καφεΐνης, είναι κρίσιμο για την κατανόηση της λογικής της νηστείας της ντοπαμίνης ή της αποτοξίνωσης από την ντοπαμίνη: Το σώμα μας, όταν εκτίθεται σε μια περίσσεια ντοπαμίνης, η οποία παράγει άμεση ικανοποίηση -δηλαδή όταν βομβαρδίζεται- , είναι προγραμματισμένο να διατηρεί την ομοιόσταση ή την ισορροπία του και ως αποτέλεσμα αναπτύσσει ανοχή στις πιο συνηθισμένες και τυπικές δραστηριότητες με την πάροδο του χρόνου.

Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, ακόμη και απλές ενέργειες που θα μας ωφελήσουν στην καθημερινή μας ζωή να μας δυσκολεύουν. Βαριόμαστε υπερβολικά και αδυνατούμε να συγκεντρωθούμε. Θέλουμε νέες εμπειρίες που να μας συναρπάζουν. Ψάχνουμε πάντα για περισσότερα, είτε αυτά είναι χρήσιμα είτε υγιή.

Το Να Λες "Stop" Στη Συνεχή Αναζήτηση Για Άμεση Ευχαρίστηση (Νηστεία Ντοπαμίνης)

Ακόμη κι αν μας παίρνει ώρες να δούμε όλες τις ενδιαφέρουσες αναρτήσεις στην ενότητα "Εξερεύνηση" του Instagram ή παρόμοιες συστάσεις περιεχομένου στο YouTube, στο οποίο πηγαίνουμε για να παρακολουθήσουμε βίντεο κατά τη διάρκεια του μεσημεριανού μας, ένα έξυπνο ον όπως ο άνθρωπος δεν θα έπρεπε να δέχεται τον ρόλο του θύματος, του οποίου η ανταπόκριση είναι αυτοματοποιημένη και παθητική. Φαίνεται σαν μια αρκετά απλοποιημένη και εύκολη οδό διαφυγής. Εδώ είναι που μπαίνει στο παιχνίδι η έννοια της νηστείας της ντοπαμίνης, προσφέροντας ένα διάλειμμα από τον εθισμό στη συνεχή διέγερση.

Όταν συνειδητοποιούμε ότι υπάρχουν πράγματα που μπορούμε να αλλάξουμε, αποκτούμε ξανά τον έλεγχο της ζωής μας. Μόλις το αναγνωρίσουμε, έχουμε τον πλήρη έλεγχο των δράσεων που μπορούμε που κάνουμε, ώστε να οδηγηθούμε προς την αλλαγή. Η νηστεία της ντοπαμίνης μπορεί να είναι ένα από αυτά τα βήματα, δίνοντάς μας την ευκαιρία να επαναφέρουμε και να ανακτήσουμε τον έλεγχο των αντιδράσεών μας.

Με δεδομένη την τάση μας για αναζήτηση της άμεσης ικανοποίησης, γίνεται φανερό ότι μπορούμε να ασχοληθούμε με πιο απαιτητικές δραστηριότητες, όπως η γυμναστική, η ζωγραφική, το διάβασμα, το γράψιμο ή η ενασχόληση με τη φύση και το περιβάλλον. Αυτές οι ενασχολήσεις όχι μόνο ενισχύουν την παραγωγικότητά μας, αλλά και την προσωπική μας ανάπτυξη. Η ενσωμάτωση της νηστείας της ντοπαμίνης στη ρουτίνα μας μπορεί να κάνει αυτές τις εργασίες πιο εύκολες στην ενασχόλησή μας, μειώνοντας τη συνεχή ανάγκη μας για άμεση ικανοποίηση.

Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι η αλλαγή των συνηθειών μας, ακόμη και αν είναι προς το καλύτερο, απαιτεί χρόνο, προσπάθεια και συνέπεια. Είναι λοιπόν κατανοητό να αντιμετωπίζετε δυσκολίες. Όταν δυσκολεύεστε, μπορεί να σας προσφέρει μεγάλη παρηγοριά να συνειδητοποιείτε ότι κάνετε μια πολύτιμη επένδυση για την εξέλιξη του εαυτού σας. Ίσως τώρα είναι η κατάλληλη στιγμή να το κάνετε. Τι πιστεύετε;