Erikson Gelişim Evreleri ile Psikolojik Yolculuğumuzu Anlamak

Erikson Gelişim Evreleri Nelerdir?

Erikson bakış açısına göre bireylerin gelişim süreci yaşam boyu devam eden bir yolculuktur. Bu yaşam yolculuğunda gelişim hem sosyal hem de biyolojik etkenlere bağlı olarak değişiklik gösterir. Erikson tarafından ortaya konan, bireylerin üstesinden geldikleri ve tamamladıkları psikososyal gelişim evreleri Freud’un psikoseksüel gelişim teorisinden ilham alınarak geliştirilmiştir¹.

İki farklı bilim insanının geliştirdiği kuramlar birbiriyle ortak noktalar taşıdığı gibi bazı önemli farklılıkları da beraberinde getirmektedir. Örneğin, Freud’a göre bireylerin en çok değişim gösterdiği kritik çağları çocukluk ve ergenlik dönemlerinden oluşmaktadır. Fakat Erikson’a göre gelişim olgusu daha farklı bir anlam taşımaktadır. Psikososyal gelişim teorisine göre büyüme ve gelişim bireylerin tüm yaşamını kapsar ve sürekli olarak devam eder². Erikson’un geliştirdiği psikososyal gelişim evreleri bireylerin tüm yaşamları boyunca yüzleştikleri gelişim evrelerini açıklaması bakımından oldukça kapsamlı bir kuram olarak varsayılabilir. Bu kurama göre bireyler her bir gelişim adımında çevrenin yarattığı veya kendi iç dünyalarında oluşan çatışmaların üstesinden gelmeleri gerekmektedir.

Her bir adımla yüzleşen ve özümseyen bireyler sonraki gelişim adımlarını daha rahat bir şekilde deneyimleyebilir. Aşamalarla yüzleşilmemesi ve aşılamaması gibi durumlar bireylerin psikolojik sağlığını etkileyerek yaşantılarını zorlayabilir. Aşağıda yer alan birbirinden önemli 8 adımın her biri gelişimimiz sırasında yüzleştiğimiz evrelerdir³.

1. Temel Güvene Karşı Güvensizlik
   Bu gelişim evresi psikososyal kuramın ilk ve en önemli evrelerinden biridir. Doğduğumuz andan itibaren başlayan bu gelişim evresinin anahtar kelimesi güvendir. Bebek, bu dönemde güvende olduğunu hissetmeli ve bu duyguyu deneyimlemelidir. Örneğin karnı acıktığında veya üşüdüğünde gerekli koşulların çevresi tarafından sağlanacağını bilmesi onu ileriki yaşamında psikolojik bakımdan daha sağlam bir hale getirdiği gibi aynı zamanda güven duygusunun da pekişmesine zemin hazırlar. Temel ihtiyaçlarını güven verici bir ortamda karşılayan bebek bu adımı kolaylıkla tamamlamış varsayılabilir. Aynı zamanda bu evreye oral dönem adı da verilmiştir. Bunun sebebi ise bebeklerin çevrelerini ağız yoluyla tanımaya başlamış olmalarıdır.
2. Bağımsızlığa Karşı Utanç ve Şüphe
   Bu gelişim basamağı aynı zamanda anal dönem olarak adlandırılabilmektedir. 1-3 yaş aralığındaki bireyleri kapsayan bu adımda bebekler kendi kas kontrollerini kendileri sağlayabilmektedirler. Bu kontrol aracılığıyla çevredeki yeni uyaranları keşfeder özellikle kendi iradelerinin farkına varırlar. Öz farkındalığa ulaşılmasını sağlayan bu adım bebeklerin kişilik oluşumlarını sağlamak için oldukça büyük bir önem taşımaktadır. Bu aşamada sorunla karşılaşan bebekler, hayatlarının sonraki aşamalarında kendilerinden şüphe duyabilir ve yaptıkları eylemlerden dolayı utanç hissedebilirler.
3. Girişimciliğe Karşı Suçluluk
   Bu evredeki anahtar kelimeler merak ve dürtüdür. Bu dönemde bireylerin dürtülerinden biri olan cinsellik ön plana çıkar. 3-5 yaş civarında yüzleşilen bu adım da çocuklar cinsellikle alakalı olan kavramları, cinsel organları merak edebilirler. Bu noktada ebeveynlere büyük bir görev düşmektedir. Çocuklarının meraklarını makul bir şekilde gidermeli ve asla onların bu öğrenme arzularını aşağılayıp cezalandırmamalılardır.
4. Üretkenliğine Karşı Küçük Görülme ve Aşağılık Duygusu
   Psikososyal kuramın sıradaki evresi ise bireylerin eğitim görmeye başladıkları döneme denk gelmektedir. Bu dönemde çocuklar, başarma duygusunu tanımaya başlar, yardım edip başkalarından yardım alabilmeyi öğrenirler. Hem sosyal hem de bireysel olarak aktif bir hayata başlayan çocuklar oldukça üretken olmaya başlayabilirler. Bu aşamayla yüzleşemeyen çocuklarda, ileri yaşantılarında aşağılık kompleksi ve kendilerini yetersiz hissetme gibi durumlar görülebilmektedir.
5. Kimlik Kazanımına Karşı Kimlik Karmaşası
   Özellikle ergenlik dönemini kapsayan bu gelişim evresinde genç bireyler kendilerini bir karmaşanın içerisinde bulabilirler. Bunun en önemli sebebi kendilerinde meydana gelen fiziksel ve mental değişimlerdir. Bu dönemde bireyler hem sosyal çevrenin dayattığı kuralları hem de kendi bildikleri doğruları sorgulayabilir, değiştirmek isteyebilirler. Bu adımda zararlı alışkanlıklar edinmek oldukça olası olabilir. Bu noktada ebeveyn desteği veya bir uzman görüşü almak gerekli görülebilir. Ayrıca bu adımın sağlıklı bir şekilde atlatılmasında önceki gelişim adımlarının nasıl atlatıldığı da büyük bir önem taşımaktadır.
6. Yakınlığa Karşı Yalnızlık
   Gelişim adımlarının yetişkinlik dönemine denk gelen bu evre oldukça geniş bir zaman dilimine yayılır. Bu zaman dilimi içerisinde bireyler uyum sağlama, ilişkilerini sağlıklı bir şekilde yönetebilme ve hedeflerini gerçekleştirebilme üzerine yoğunlaşmaya başlamıştır. Bu olguları gerçekleştirebildiği ve yönetebildiği sürece kendini çevresine karşı uyumlu ve yakın hisseder. Hayata karşı hissedilen bu pozitif duygular ise bireyi yalnız olma endişesinden kurtarabilir.
7. Üretkenliğe Karşı Durağanlaşma
   Yetişkinlik dönemi içerisinde gerçekleşen bu geçiş dönemi zıtlıkları içerisinde barındırabilir. Bireyler, eskiden onlara istek uyandırmayan hobilere ve olaylara karşı ilgi duyabilir, arzulayabilirler. Bu dönemin en önemli özelliği duyguların ve hayata karşı yönelimin büyük bir artışa veya azalışa geçmesidir. Bireyler ya kendilerini eskisine göre daha aktif ve özgür hissedebilir ya da daha durağan olabilirler.
8. Benlik Bütünlüğüne Karşı Umutsuzluk
   Erikson’un tanımladığı psikososyal gelişim evrelerinin son basamağı olan benlik bütünlüğüne karşı umutsuzluk, önceki basamakların bir yansıması olarak nitelendirilebilir. Bu adımda benlik bütünlüğüne ulaşmış, kendini huzurlu hisseden ve hayattan tatmin olmuş bireyler olduğu gibi aynı zamanda birçok pişmanlığı bulunan, diğer gruba göre daha karamsar bireyler de bulunabilmektedir.

Freud Gelişim Evreleri Nelerdir?

Freud tarafından oluşturulan psikoseksüel gelişim evreleri vücudun farklı bölgeleri ile eşleştirilmiştir. Bu teoriye göre bireylerde çocukluk çağında başlayan dürtüler ve sosyal normlar arasında yaşanan çatışmalar göz önüne alınmıştır. Aşağıda yer alan 5 evre Freud’a göre bireylerin gelişim adımlarını yansıtmaktadır⁴.

1. Oral Evre
   Bu dönemde bebekler çevrelerini ağız yoluyla keşfetmeye başlarlar. Bakım veren ebeveynlerine bağımlı olan bebek, bu evrede beslenme yoluyla aynı zamanda güven duygusunu da deneyimlemeye başlar. Bu basamakta yaşanan problemler sonucu yetişkinlik döneminde bağımlılıkla ilgili bazı sorunlar oluşabilir.
2. Anal Evre
   Bu aşama aynı birinci adımda olduğu gibi erken çocukluk dönemini kapsamaktadır. Çocuklar kendi vücutlarını kontrol etmeyi öğrenmeye başlarlar. Aynı zamanda bu basamak çocukların tuvalet eğitimlerinin başladığı döneme denk gelir. Öz kontrolu öğrenmeye başlayan çocuk kendini daha bağımsız ve özgür hissetmeye başlar.
3. Fallik Evre
   Çocuklar kendilerini ve çevrelerini keşfetmeye başladıklarında kadın ve erkek arasındaki farkları da merak edebilirler. Bu noktada cinsel organlar arasındaki farklılıklar merak konusu olabilir. Freud’a göre bu evrede çocuklar karşı cinsiyetteki ebeveynlerine karşı farklı duygular içerisinde olabilirler. Bu duygular aynı zamanda çocuklarda anksiyeteye sebebiyet verebilir.
4. Latent Evre
   Bu evrede çocuklar okula başlamalarıyla beraber sosyal etkileşimde bulunmaya başlarlar. Freud’a göre bireylerde bulunan seksüel enerji sosyal bağlantılar aracılığıyla vücuttan atılır. Bu evrede takılı kalan veya zorluk yaşayan bireylerde ileride sosyal ilişkilerde zorlanmalar gözlemlenebilir.
5. Genital Evre
   Bu evrede ego ve süperego bileşenleri tamamıyla oluşmuştur. Küçük çocukluk çağındaki gibi fevri davranışlar daha az gözlemlenebilir. Bu kurama göre ergenlikten başlayıp ömür boyunca süren bu evrede, bireyler karşı cinse karşı yoğun bir cinsel arzu duymaya başlarlar. Bu basamağın bir diğer özelliği ise artık bireylerin hayatlarındaki farklı alanlara odaklanabiliyor olmalarıdır.

Erikson’un Kuramı ve Terapi

Psikoterapi, bireyleri çocukluklarından yetişkinlik dönemlerine kadar analiz ederek onların olayları algılama biçimlerini değiştirip daha sağlıklı bir duygudurumu içerisinde olmalarını sağlar. Çocukluğumuzdan bu yana öğrendiğimiz ve deneyimlediğimiz her şey bizlerin hayatına yön verir ve kişiliğimizi oluşturur. Erikson’a göre yaşam bir öğrenme ve gelişme serüvenidir. Bireyler bu serüvende birçok savunma mekanizması geliştirebilirler. Terapi süreci ise Erikson’un kuramlarının her bir adımının çözümlenmesine, bu savunma mekanizmalarının tespit edilmesine olanak sağlayabilir.