Daha iyi hissetmeye bugün başlayın
Siz de 500 bin mutlu danışanımız gibi hayatınızın kontrolünü elinize alın.
Gaslighting Nedir?
Gaslighting kişinin davranışlarını, olaylara bakış açısını, kendisine ve yaşananlara dair anılarını belli stratejiler ile değiştirmeyi ve karşıdaki kişiyi yanıltmayı hedefleyen bir psikolojik manipülasyon türüdür1. Gaslighting uygulayan kişi genellikle kendi çıkarları için yaşananları çarpıtarak karşısındakini manipüle eder.
İlişkilerin pek çoğunda taraflardan biri diğerini manipüle etmek için psikolojik stratejiler kullanabilir. Karşıdaki kişiyi kontrol etmek ve kendi amacına ulaşmak için kullanılan bu stratejiler genel olarak psikolojik manipülasyon olarak adlandırılır.
Birçoğumuz gibi siz de romantik, sosyal ve profesyonel ilişkilerinizde psikolojik manipülasyon ile karşı karşıya olabilirsiniz. Gelin birlikte keşfedelim!
Gaslighting Hikayesi Nedir?
Popüler bir terim olan gaslighting kavramı adını 1944 yapımı meşhur bir Hollywood filmi olan “Gaslight” (Gaz Işığı) filminden almıştır. Filmdeki erkek başrol evdeki gaz lambasının ışığını her gün eşinden gizli olarak azar azar kısarak eşinin aklını yitirdiğine inanmasına neden olur. Manipülatör eşinin gerçeklik algısını bozarak onu sosyal hayatından koparıp kendine muhtaç hale getirmiştir.
Tıpkı filmdeki gibi gaslighting’e maruz kalan kişi yaşadıklarının gerçekliğini sorgulamaya başlar ve anılarının doğruluğundan emin olamaz. Zamanla kendisine psikolojik manipülasyon uygulayanın doğrularını sorgulamadan kabul etmeye başlar ve kendinde şüphe etme gibi ciddi problemler ile karşılaşabilir.
Gaslighting mağduru kişi, akıl sağlığının yerinde olup olmadığını ve yaşadıklarının gerçekliğini sorgularken kendisini manipüle eden kişiye daha da bağlı hatta bağımlı hale gelebilir, ona ihtiyacı olduğunu ve onsuz hiçbir şey yapamayacağını düşünebilir. Gaslighting uygulayan manipülatörün temel amacı da zaten mağduru kendisine muhtaç hale getirmek ve kontrol altında tutmaktır.
Gaslighting sonucunda mağdurun psikolojik sağlığı bozulabilir; manipülasyona maruz kalan kişi öz-güven problemleri yaşayabilir. Kendisini yetersiz, kusurlu, başarısız ve suçlu hissedebilir.
Gaslighting İşaretleri
Gaslighting uygulayan kişi yaptıklarını normalmiş gibi gösterip kendinizden şüphe etmenize sebep olabilir. Bu sebeple manipülasyona uğradığınızı başlangıçta fark etmeyebilirsiniz.
Sosyal çevrenizden uyarılar gelse dahi psikolojik manipülasyona maruz kaldığınızı fark etmek ve kabul etmek her zaman çok kolay değildir. Eğer kendinize gaslighting'e uğradığımı nasıl anlarım diye soruyorsanız, aşağıdaki işaretlere dikkat edin.
Gaslighting’e Örnek Olabilecek Davranışlar
- Hatalı bir şey yapmamış olsanız bile sizden sürekli özür beklenir veya kendinizi sık sık özür dilerken bulursunuz.
- Karşınızdaki kişinin size söylediği şeyleri anlatırken “Ben öyle bir şey söylemedim, öyle bir şey yapmadım.” gibi hafızanızı sorgulamanıza sebep olacak tepkiler alırsınız.
- Manipülatör size olumsuz yaklaşıp aşağılayıcı ve kaba davranışlarda bulunmasına rağmen bu davranışlarından sizi sorumlu tutabilir.
- Duygularınızı küçümsenebilir. Üzgün, kırgın, kızgın hissettiğiniz durumlarda abarttığınızı dile getirebilir.
Gaslighting’e Örnek Olabilecek Cümleler
Bu cümleleri sıklıkla duyuyorsanız gaslighting’e maruz kalıyor olabilirsiniz:
- Böyle bir şey hiç olmadı. (Yaşandığını hatırladığınız bir olay karşısında)
- Sen normal değilsin ve bunu herkes biliyor, zaten herkes böyle düşünüyor.
- Seni üzdüğümü, incittiğimi düşündüğün için üzgünüm. (Manipülatör “Aslında üzülmeni gerektirecek bir şey olmadı. Sorun benim davranışlarımda değil, senin hissettiklerinde.” mesajını vermeye çalışır.)
- Beni kandırmaya çalışıyorsun, söylediklerin hiç mantıklı değil. (Suçu karşı tarafa atmak ve yalanlarının üstünü kapatmak için bu cümleyi kullanır.)
- Seni isteyerek incitmeyeceğimi biliyorsun.
- Bunu seni sevdiğim için yaptım. (Sizi üzebilecek davranışlarını veya kısıtlayıcı tavrını savunmak için söyler.)
- Çok hassassın. (Duyguları küçümser.)
- Benim nasıl tepki vereceğimi bilmen gerekirdi. (Olumsuz davranışlarının suçunu mağdura yıkmaya çalışır.)
- Bu yaşadıkların o kadar da kötü değil, insanlar neler yaşıyor.
- Senin için endişeleniyorum, sürekli her şeyi unutuyorsun. (Kişinin gerçekliğini değiştirmeye çalışır, onun için endişeleniyor gibi gösterir.)
- Hafızan çok kötü, her şeyi yanlış hatırlıyorsun.
- Stresli görünüyorsun, herkes sorumluluk sahibi olamaz.
Romantik İlişkilerde Gaslighting
Romantik ilişkinizde manipülasyona maruz kalmak hayatınızı oldukça zorlaştırabilir. Sosyal hayattaki işlevinizi azaltabilir ve gerçeklik algınızı bozabilir. Duygusal esenliğinizi korumak, size iyi gelecek sağlıklı ve destekleyici ilişkiler içinde olmak için manipülatif davranışları tanımanız önemlidir.
Romantik İlişkilerde Manipülasyonun İşaretleri
Eğer partnerinizin size psikolojik manipülasyon/ gaslighting uyguladığına dair şüpheleriniz varsa aşağıda sıraladığımız romantik ilişkilerde gaslighting davranışlarını gözden geçirebilirsiniz2:
- Elinizde bir kanıt olmasına rağmen bunu inkar etmek için yalan söylemesi veya sizi yalancılıkla suçlaması
- Gördüğünüz, yaşadığınız bir olayın gerçekleşmediği konusunda inat etmesi ve sizin yanlış hatırladığınızı iddia etmesi
- Sizin hakkınızda başkaları ile konuşmasına rağmen kendisinin değil başkalarının sizin dedikodunuzu yaptığını söylemesi
- Söylediği bir yalan veya daha önceki bir manipülatif davranışı hakkında konuşmayı reddetmesi, konuyu değiştirmesi ve inkar etmesi
- Bir konudaki sıkıntınızı dile getirdiğinizde aşırı tepki verdiğinizi söylemesi
- Kaba davranışlarının üstünü örtmek için aşk sözcükleri kullanması ve söylediği tatlı sözlerle yaptıklarının uyuşmaması
- Manipülatif davranışlarını masum göstermek için yaşananları farklı aktarması
- Kaba davranışlarını ve sözlerini sadece şaka yaptığını veya sizin çok hassas olduğunuzu söyleyerek kapatmaya çalışması
- Sizi arkadaşlarınızdan ve ailenizden uzaklaştırması
Bu sıralanan davranışlar ile romantik ilişkinizde karşılaşıyorsanız gaslighting’e maruz kalıyor olabilirsiniz. Gaslighting’e maruz kalmak psikolojik sağlığınızı olumsuz yönde etkiler.
Kim, Neden Gaslighting Uygular?
Gaslighting uygulayan kişi, karşısındakinin kendine güvenini azaltmaya yönelik davranışlar sergiler. İlginç olan genellikle gaslighting uygulayan taraf içten içe kendisini yetersiz, güçsüz ve değersiz olarak görür. Sahip olduğu bu yetersizlik hissini başkalarını manipüle ederek telafi etmeye çalışır4.
Şunu unutmamak gerekir ki gaslighting bir çeşit psikolojik şiddettir. Psikolojik şiddet mağdurları ciddi fiziksel ve psikolojik sorunlar yaşarlar. Bu durum onlarda derin izler bırakabilir. Bu nedenle her ne sebeple olursa olsun psikolojik şiddet kesinlikle kabul edilemez.
Gaslighting davranışlarının altında yatan temel nedenleri bilemesek de manipülatif davranışlar sergilemeye sebep olabilecek motivasyonlardan bahsedebiliriz.
Bir İnsan Neden Gaslighting Yapar?
Gaslighting’in amacı karşıdaki kişinin direncini zayıflatmak, zihninde kaos yaratmak ve tüm bunları yaparken masum görünmeye devam etmektir. Sorumluluk almak istemeyen biri planlı bir şekilde dikkati ve suçu başkasına atmak isteyebilir.
Güvensiz ve travmatik olabilecek ortamlarda yetişen bir çocuk, yetişkinlik hayatında da kendisini korumak için bu olumsuz stratejiyi devam ettiriyor olabilir.
Narsistik Kişilik Bozukluğu veya Antisosyal Kişilik Bozukluğu olan kişiler başkalarını kontrol etme eğilimindedirler ve bu kişiler gaslighting uygulamaya meyillidir.
Gaslighting'den Korunmak İçin Öneriler
Eğer psikolojik manipülasyona maruz kalıyorsanız kendinizi korumak için uygulayabileceğiniz bazı adımlar mevcut5:
Araya mesafe koyun.
Gaslighting’in meydana getirdiği yoğun ve olumsuz duygulardan uzaklaşmayı deneyin. Bunun için sizi manipüle eden kişinin olduğu ortamdan ara ara uzaklaşabilir veya çeşitli rahatlama meditasyonları ile duygularınızı daha iyi gözlemleyebilirsiniz. Bu sayede içinde bulunduğunuz durumu daha iyi analiz ederek gerekli adımları atabilirsiniz.
Kanıtları saklayın.
Gaslighting kendinizden şüphe etmenize sebep olabilir. Yaşadıklarınızı yazdığınız bir günlük tutun, elektronik mesajlaşmalarınızı saklayın. Böylece kendinizden şüphe ettiğiniz durumlarda dönüp bu kanıtlara bakabilirsiniz.
Üçüncü bir gözden kendinize bakın.
Manipülasyona uğradığınızdan şüphe ettiğinizde sosyal çevrenizle iletişimde kalmaya devam edin. Ailenize veya arkadaşlarınıza durumunuzdan bahsedin. Üçüncü bir kişinin bakış açısı durumu daha iyi anlamanızı sağlayabilir. Bunun yanı sıra paylaşmak duygularınızın yoğunluğunu hafifletebilir ve bu süreçte tek başınıza olmadığınızı hissedersiniz.
Davranışlarınızı gözlemleyin.
Gaslighting sizin faile uyum sağlama çabanız ile başlar. Davranışlarınızı gözlemleyin ve kendinize “Eskiden hiç yapmazdım./Daha çok yapardım.” dediğiniz şeyler olup olmadığını sorun. Normal şartlarda onaylamayacağınız şeyleri onaylamaya, sizi mutlu etmeyecek bir ilişki yaşamaya başlamış olabilirsiniz.
İlişkiyi sonlandırın.
Psikolojik manipülasyona maruz kaldığınızı fark ettiğinizde manipülatör ile uyum içinde olmaya çalışmak yerine sınır koymak veya ilişkiyi sonlandırmak sizi çözüme ulaştıracaktır. Yaşadığınız bu olumsuz durumu durdurmanın en etkili yolu manipülatör ile olan ilişkinizi kesmenizdir.
Psikolojik Manipülasyon Sonrası Toparlanma
Uzun süreli ve sistematik bir şekilde psikolojik manipülasyona maruz kalmak kendinize olan güveninizi zedeleyebilir. Stres seviyeniz artar, anksiyete veya depresyon gibi mental sağlık sorunlarının işaretlerini göstermeye başlayabilirsiniz.
Gaslighting’ten kurtulma konusunda en önemli adım kendinize yeniden inanmayı öğrenmektir. Uzun süre devam eden yoğun bir manipülasyonun ardından kendinize yeniden güvenmeniz, değerinizi ve becerilerinizi fark etmeniz bir günde gerçekleşmez ve işin doğrusu kolay da olmayabilir.
Kendinize zaman tanıyarak uzman bir psikolog desteğiyle terapi sürecinde bu yolda adım adım ilerleyebilirsiniz. Terapide bu deneyimin sizde bıraktığı izleri ve sizin için ne anlama geldiğini daha iyi anlarsınız. Kendinizi derinlemesine tanıyarak işinize yaramayan baş etme yöntemlerinden kurtulurken işlevli yöntemler geliştirirsiniz.
Profesyonel desteğin yanı sıra tıpkı solmuş bir çiçeği yeniden canlandırır gibi kendinize emek ve zaman ayırmalısınız. Size iyi gelen insanlarla vakit geçirebilir, keyif aldığınız aktivitelerle uğraşabilirsiniz. Öz-güveninizi yeniden kazanmak için güçlü yanlarınızı keşfedebilir, başarılı olduğunuzu hissettiğiniz alanlara daha çok vakit ayırabilirsiniz.
Kaynakça
- Al, E. (2017). Algı Yönetimi ve Manipülasyon: Kanmanın ve Kandırmanın Psikolojisi. İnsan ve Toplum, 7(2), 206.
- BBC News (2019) “A cultural history of gaslighting” alındı https://www.bbc.com/culture/article/20191122-cultural-history-of-gaslighting-in-film
- URGAN, S. ÖRGÜTSEL GASLIGHTING ve BİR ÖRNEK OLAY ÇALIŞMASI. İKTİSADİ VE İDARİ BİLİMLER, 96.
- Abramson, K. (2014). Turning up the lights on gaslighting. Philosophical perspectives, 28, 1-30.
- DiGiulio, S. (2018). What is gaslighting? And how do you know if it’s happening to you. NBC News.
