Placebo'nun Karanlık Kardeşi Nocebo Etkisini Duymuş Muydunuz?

Placebo Etkisi Nedir?

Zihnimiz, bedenimize tahmin ettiğimizden daha büyük bir oranda hükmedebilir. İnsan, zaman zaman düşünceleri ile vücudunda hissettiği ağrıyı veya rahatsızlığı azaltıp artırabilme gücüne sahip olabilir. Vücudumuz üzerinde bu denli etkili olan zihinsel gücümüz placebo etkisiyle de oldukça bağlantılıdır.

Placebo, Latince’de ‘memnun etmek’ anlamına gelir ve gerçekten işe yarar gözüken fakat aslında somut bir işlevi olmayan bir tedavi yöntemini anlatır.¹ Placebo etkisinin gözlenmesine olanak sağlayan birçok deney ve uygulama yöntemleri bulunmaktadır. Bireylere daha iyi hissetmelerine dair vaatlerde bulunarak şeker hapı gibi sahte tedaviler uygulanır. Bu tedaviler sonucu ortaya çıkan tablo oldukça dikkat çekici olabilir. Tedavi alıyormuş gibi gözüken ama nitelikli olmayan ve sahte bir içeriğe sahip olan tedaviler bireylere kendilerini hem bedensel açıdan hem de psikolojik yönden daha iyi hissedebilirler.

Nocebo Etkisi Nedir?

Nocebo etkisi, placebo etkisinin tam zıttı olarak karşımıza çıkar. Bireyleri memnun etmekten çok onlara ruhsal ve bedensel yönlerden rahatsızlık verebilir. Bu etkinin aktif olduğu durumlarda bireyler vücutlarında hissettikleri ağrının veya psikolojik olumsuzlukların uygulanan tedavinin bir sonucu olarak düşünebilirler. Tedavinin onlara zarar vereceğine dair düşüncesi olan bireyler vücutlarında meydana gelen negatif değişimlere karşı oldukça hassas olabilirler ve bu hassasiyet önceden sahip oldukları rahatsızlıkların artmasına sebep olabilir.²

Bireylerin, aldıkları iyileşme yöntemine olan bakış açıları nocebo etkisinin meydana gelmesi konusunda büyük bir paya sahiptir. Bu olumsuz bakış açısının oluşmasında birçok farklı unsur yer alabilir. Bireylerin tedaviye dair yaşadıkları kötü deneyimler, yakın çevreden tedavi hakkında duyulan söylemler gibi sebepler nocebo etkisinin ortaya çıkmasını tetikleyebilir.² Özellikle günümüzde neredeyse çoğu bireyin sahip olduğu sosyal medya hesaplarıyla birlikte gelişen bilgi aktarımı da bu etkinin oluşmasında büyük bir yer edinmiş olabilir.

Sosyal medya platformlarında çoğu birey kendi deneyimlerinden bahsetmekte, fikirlerini ifade etmektedirler. Platformlardaki bu özgür ortam her ne kadar modern ve güzel gözükse de bireyler üzerinde nocebo etkisi gibi olumsuzlukları beraberinde getirebilir. Her bir fikri okuyup tedavi hakkında başkalarının olumsuz yorumlarına inanan bireyler tedavi sonrasında paylaşımlardan etkilenip hastalıklarıyla ilgili olan semptomları daha yoğun bir şekilde deneyimleyebilirler. Tedavi sürecini olumsuz etkileyebilen nocebo etkisi tedaviden alınan cevabı hem geciktirebilir hem de niteliğini ciddi bir oranda düşürebilir.

Nocebo Etkisinden Korunmak

Nocebo etkisi, placebo etkisi kadar araştırılmış ve yaygın olarak bilinen bir etki olmayabilir. Fakat tedavi alan bireylerde bu etkinin var olabileceği yapılan deneyler sonucunda oldukça açık bir şekilde gözler önüne serilmiştir. Nocebo etkisini tetikleyen birçok faktör bulunurken bunu engellemek oldukça zor görünebilir fakat imkânsız değildir.

Bireylere, tedavinin tüm özelliklerini söylemek nocebo etkisinden korunmak için uygulanabilecek yöntemlerden biri olabilir. Tedavinin beraberinde getirdiği yan etkilerin yanında o tedavinin sağlayabileceği getirileri düşünmek daha sağlıklı bir yaklaşım olarak görülebilir. Sağlık çalışanları ve tedavi uygulayıcıları karşısındaki bireyi tanımaya odaklanmalı onu analiz etmelilerdir. Bazı bireyler olumsuzluklara karşı daha duyarlı olabiliyorken bazıları negatif durumlara karşı daha soğukkanlı yaklaşabilirler. Buna ek olarak, nocebo etkisinden korunabilmek için hastaların beklentileri daha farklı bir biçimde şekillendirilebilir. Tedaviden bekledikleri veya beklemedikleri sonuçlar üzerine konuşulup ona göre bir beklenti içerisine girmek hem sağlık çalışanları hem de hasta veya danışan üzerinde büyük ölçüde olumlu sonuçlanabilir.

Ayrıca bazı durumlarda tedavinin getirebileceği yan etkiler olağan karşılanabilir ve hastaya bu semptomlarla baş etmenin oldukça doğal olduğu konusunda motivasyon aşılanabilir.³

Hiwell’de anksiyete, depresyon, öz güven testi gibi birçok psikolojik testi çözerek sonuçlarınızı öğrenebilir, ardından bunları terapistinizle birlikte değerlendirebilirsiniz.

Nocebo Etkisinin Tarihçesi

Placebo etkisi bireylerin sahte tedaviye karşı verdikleri olumlu tepkilerden oluşmaktadır. Bu etki üzerinde oldukça fazla sayıda deney ve araştırma yapılmıştır ve günümüzde de bu araştırmalar devam etmektedir. Bilim insanları, nocebo etkisini ise placebo etkisini araştırırken tespit etmişlerdir. Nocebo etkisinin tarihi on sekizinci yüzyıla dayanmaktadır. Alman doktor Mesmer, genel olarak vücuttaki rahatsızlıkların ve hastalıkların bireylerin bedenlerindeki sıvı akışını, mıknatısların kullanılmasıyla azalacağı görüşündeydi. Mesmer’e tedavi amacıyla gelen bireylere üzerlerinde manyetik bir etkinin kullanıldığına dair bir güven verildi. Fakat aslında manyetik etki verilmemiş, bireyler sadece sahte bir tedavi almamışlardı. Bunun ardından bireylerde manyetizmanın yani manyetik etkinin yan etkileri görülmeye başlandı.⁴ Mesmer tarafından uygulanmaya çalışılan tedavi yöntemi sırasında nocebo etkisinin bireylere nasıl yansıdığı gözler önüne serilmiştir.

Nocebo Etkisini Ölçmek

Farklı mekanizmalara sahip nocebo etkisi her bireyde görülmeyebilir. Bazı bireyler nocebo etkisini göstermeye daha çok yatkın olabilirler. Bu noktada sahip oldukları kaygı seviyeleri ve çevreden etkilenme düzeyleri bireyleri nocebo etkisine olan yakınlıklarını belirler. Genel olarak nocebo ve placebo etkilerini ölçmek için bilim insanlarının yürüttüğü deneyler bu alanda bizlere yol gösterebilir. Bu iki etkiyi diğer somut faktörlerden ayrıştırmak için nocebo veya placebo ile tedavi edilen grup ile bu yöntemlerle tedavi edilmeyen gruplar kullanılabilir. Bu iki grup arasındaki semptom farklılıkları bizlere nocebo ve placebo etkisi konusunda ışık tutabilir.⁵ Bu deneyler aynı zamanda nocebo etkisinin aslında ne kadar yaygın olabileceğini de gösterir ve sağlık alanında alınabilecek önlemlere de şekil verir.

Nocebo Etkisi ve Risk Faktörleri

Nocebo etkisi, bireylerin tedavi süreçlerini yavaşlatmakla beraber onların bu tedaviye karşı ön yargı geliştirmelerine de sebep olabilir. Bu açıdan bakıldığında nocebo etkisine karşı önlem almak oldukça büyük bir önem taşır. Hem sağlık çalışanlarının dikkat etmesi gereken hem de bireylerin kendilerini koruması gereken bazı risk faktörleri bulunmaktadır.⁶ Bu risk faktörlerinin önlenmesi zor gibi gözükse de aşılması imkânsız değildir.

1. Önceden Öğrenilmiş Unsurlar ve Beklentiler

Bireyler, başkalarından duyduklarından veya kendi düşünceleriyle oluşturdukları beklentilerinden büyük ölçüde etkilenebilirler. Eğer bireyler ilaç veya tedavi aldıktan sonra rahatsız olacakları düşüncesine inanırlarsa algıları vücutlarında bir olumsuzluk aramaya başlayacak ve bu konudaki duyarlılıkları doğrusal bir şekilde artacaktır. Bu durumda bireyler alacakları tedavi hakkında bilgi toplarken sadece olumsuza değil olumlu yanlara da odaklanabilirler. Ayrıca her bireyin tedaviye sonuç verme şeklinin ve hızının farklı olabileceği de unutulmamalıdır.

2. Sosyo-Demografik Özellikler

Sosyo-demografik özellikler arasında yer alan yaş, cinsiyet, alınan eğitim gibi faktörler bireylerin nocebo etkisinden etkilenme oranını değiştirebilir. Örneğin, yapılan araştırmalara göre yaşlılıkla beraber bireyler nocebo etkisine karşı daha duyarlı bir hale gelebilirler. Ayrıca düşük eğitim seviyesi ve sosyoekonomik durumun da nocebo etkisini artırdığı tespit edilmiştir.

3. Kişisel Farklılıklar

Bireylerin hayatlarını ve düşünce yapılarını onların karakterlerinden bağımsız bir şekilde düşünemeyiz. Kişiliklerimiz bizlerin kimliğini oluşturur ve dış çevreyi algılama seviyemizi belirleyebilir. Nocebo etkisi de tedaviyi nasıl algıladığımızla yakından ilgili olduğundan aslında bu konuda da kişiliğimiz ön planda olabilir. Örneğin, noceboyla en yakın bağlantıya sahip kişilik özelliğinin nevrotiklik olduğu sonucuna varılmıştır.

4. Nöron Dejenerasyonuna Bağlı Durumlar

Nöron dejenerasyonuna bağlı olarak gelişen rahatsızlıklar arasında demans ve beyin loblarında meydana gelen hasarlar bulunabilir. Bunun gibi bozukluklarla mücadele eden bireylerde nocebo etkisinden etkilenme payı daha büyük olabilmektedir.