Yaz Aylarında Gerçekten Daha Mutlu Mu Hissederiz?

Sıcaklık yükselip güneş yüzünü gösterdi mi, çoğumuzun keyfi de bir anda yerine geliyor. Peki bu bahar neşesi kalıcı mı, yoksa geçici bir “güneş efekti” mi? Bu yazıda güneş ışığının ruh hâlimizi nasıl etkilediğini, yaz aylarında herkes için iyi hissetmenin mümkün olup olmadığını ve enerjimizi artırmak için atabileceğimiz pratik adımları bilimsel araştırmalara dayandırarak ele alacağız. Haydi, birlikte keşfetmeye başlayalım!

Güneş Işığı Ruh Halimizi Etkiler Mi?^1,2

Güncel araştırmalar, zihinsel iyilik hâlinin yalnızca psikolojik etkenlere değil, yaşam tarzına yerleşik üç kritik faktöre—düzenli uyku ritmi, kronik hastalıkların iyi yönetimi ve gün ışığına maruz kalma süresi—yakından bağlı olduğunu gösteriyor. Uyku düzeni korundukça ve kronik rahatsızlıklar kontrol altında tutuldukça, güneşte geçirilen her ek dakikanın kaygı ve stres düzeylerini düşürerek ruh hâline olumlu yansıdığı saptanıyor.

Yapılan bu araştırmalarda, özellikle uzun süreli ultraviyole-B ışığına (UV-B) maruz kalmanın depresyon gelişimini engelleyebildiği; parlak ışık terapilerinin ise mevsimsel duygudurum bozukluğu (SAD) dâhil, yıl boyunca süren depresyon vakalarında klinik iyileşme sağladığı gözlemleniyor.¹ Ayrıca, primer depresyon tanısı almış bireylerde yapılan bir başka çalışma ise, D vitamini takviyesinin depresif semptom puanlarını anlamlı ölçüde düşürdüğünü gösteriyor.

Buna ek olarak, pencerelerinden bol gün ışığı alan hastane odalarında yatan psikiyatri hastalarının yatış sürelerinin kısalması ve yıl içinde günlerin uzadığı dönemlerde toplumsal psikiyatrik sıkıntı düzeylerinin düşmesi, ışığa erişimin çevresel boyutuna da ışık tutuyor.

Öte yandan, yetersiz güneş ışığı fiziksel aktiviteyi azaltarak sinir sistemi esnekliğini zayıflatıyor, inflamasyon ve oksidatif stresi artırıyor, hormonal dengeyi bozuyor; bu fizyolojik zincir depresyon ve benzeri bozukluklara zemin hazırlıyor.

Özetlemek gerekirse, güneş ışığı ruh halimizi gerçekten de olumlu etkiliyor! Peki, güneş ışığının bol olduğu yaz aylarında duygudurumumuz gerçekten de değişiyor mu ve bu değişimi herkes aynı mı deneyimliyor? Bu konudaki araştırmalar farklı bakışlarla pek çok içgörü sağlıyor ve yaşam şeklimizin önemini bir kez daha vurguluyor.

Mevsimsel Duygudurum Değişiklikleri Gerçekten Vardır Mıdır Ve Herkesi Etkiler Mi?⁸

Massachusetts’te yürütülen ve dört mevsim boyunca aynı yetişkin grubunu izleyen uzunlamasına bir çalışma, kış aylarında hafif de olsa kayda değer bir “moral düşüşü” yaşandığını gösteriyor. Araştırmaya katılan 314 kişi, her 13 haftada bir depresyon ve öfke–irritabilite gibi duyguları ölçen ölçekleri dolduruyor; böylece “kış keyifsizliği” yalnızca sezgisel bir gözlem olmaktan çıkıp bilimsel veriye dayanan bir olguya dönüşüyor. Veriler, depresyon puanlarının kış aylarında yükseldiğini, yazın ise en düşük düzeye indiğini ortaya koyuyor.

Bu çalışmada, kadınların erkeklere göre bu döngüye daha duyarlı oldukları görülüyor. Kadın katılımcıların depresyon skorları yazdan kışa anlamlı biçimde artarken, erkeklerde aynı ölçekte çarpıcı bir mevsim farkı görülmüyor. Araştırmacılar bu farkı, hem biyolojik (hormon dengesindeki değişimler) hem de sosyal (mevsimsel sorumluluk ve beklentiler) etkenlerin bir arada çalıştığı çoklu nedenlerle açıklıyor.

Önemli bir nokta: Kış aylarındaki artışlar “klinik depresyon” sınırının altında kalıyor; yani genel nüfusun büyük kısmı için bu moral düşüşü yönetilebilir düzeyde. Ancak “hafif” demek “önemsiz” demek değil. Dolayısıyla kış hüznünü hafife almamak, ama doğru müdahalelerle yönetilebileceğini bilmek önemli.

Bu noktada devreye yaşam stili stratejileri giriyor. Sabah erken saatlerde gün ışığı almak, vücudun biyolojik saatini dengeleyerek melatonin–serotonin dengesini iyileştiriyor; sosyal bağlantıları canlı tutmak, mevsimsel izolasyon eğilimini kırarak psikolojik dayanıklılığı güçlendiriyor.

Kısacası, mevsim değişiklikleri herkesin ruh hâlini aynı ölçüde etkilemiyor; ancak bilimsel veriler, güneşten uzak kaldığımız dönemlerde negatif duygulara yatkınlığın arttığını doğruluyor ve gündelik faaliyetlerin önemini vurguluyor.

Buna ek olarak, bazı kişiler mevsimsel duygudurum değişikliklerini klinik boyuta varan bir ruh hali olarak deneyimliyor ve bu duruma mevsimsel duygudurum bozukluğu deniyor.

Mevsimsel Duygudurum Bozukluğu Nedir?¹⁰

Mevsimsel duygudurum bozukluğu (SAD), her yıl aynı mevsimde başlayıp biten, yılın geri kalanında tamamen ortadan kalkan yineleyici bir depresyon biçimidir. En sık görülen kış varyantı, günlerin kısalıp ışığın azaldığı sonbahar-kış döneminde ortaya çıkar; aşırı uyuma isteği, sürekli yorgunluk, karbonhidrat ağırlıklı beslenme eğilimi, kilo artışı ve sosyal geri çekilmeyle kendini belli eder, ilkbaharda ise genellikle kendiliğinden düzelir. Çok daha seyrek görülen yaz varyantı ise havanın ısındığı ve günlerin uzadığı geç ilkbahar-yaz başında başlar; iştahsızlık ve kilo kaybı, uykusuzluk, içsel huzursuzluk, yoğun kaygı ile öfke patlamalarıyla seyreder ve belirtiler çoğu zaman serin ortamlarda kalmak veya ışığı sınırlamak gibi yöntemlerle hafifletilebilir.

Yaz Aylarında Daha Mı Mutlu Hissederiz?^3,4,5

Gün ışığının yıl içinde uzayıp kısalması, ruh hâlimizi dolaylı yollardan etkileyen karmaşık bir biyokimyasal ve davranışsal döngü yaratır. Kısa kış günlerinde vücut daha fazla melatonin üretirken serotonin düzeyleri geriler. Bu da keyifsizlik, yorgunluk ve karbonhidrat ağırlıklı “rahatlatıcı” yiyeklere yönelmeyle sonuçlanabilir. Sağlıksız beslenme ise serotonin–melatonin dengesini daha da bozarak düşük ruh hâli ile kötü diyet arasında kısır bir döngü oluşturur. Yaz aylarında ise uzun gün ışığı, serotonin artışı sayesinde moral ve enerji yükselişine, daha kaliteli uykuya ve açık havada hareketliliğe zemin hazırlar ve daha mutlu hissetmemize yol açabilir.⁵

Ancak biyokimyasal beklentiler her zaman gerçeğe yansımıyor. Yapılan bir başka çalışma, sıcaklık, güneşlenme süresi, yağmur ve rüzgârın mutluluk, genel iyilik hâli, ve öz-bildirilen sağlık üzerinde anlamlı bir etkisi olmadığını gösteriyor. Araştırmacılar, insanların hava koşullarındaki dalgalanmalara karşı dirençli göründüğünü ve öznel iyi oluşun daha çok gelir, yaş ve ailevi gelişmeler gibi faktörlerle belirlendiğini vurguluyor.⁷ Ayrıca aynı araştırma, insanların güneşli havaya hızla alıştığını ve ilkbaharda yaşanan geçici moral yükselişinin yaz mevsimi boyunca sıradanlaşıp sönümlendiği görüşünü vurguluyor.⁷

Bireysel iyi oluş dışında sosyal dinamikler de mevsime göre değişebiliyor. Facebook’un 2012’de ABD’li kullanıcılar üzerinde yaptığı analizde, en çok ayrılığın yaz döneminde yaşandığı, buna karşılık “yeni ilişkiler”in en yoğun yaşandığı dönem, Sevgililer Günü’nün hemen ardından gelen Şubat ayı olduğu görülüyor. Yaşanan ayrılıklar ise pek çok kişide olumsuz duygular uyandırıyor.⁴

Özetle, mevsimin kendisi mutluluğu garantilemiyor; asıl belirleyici, güneşli havayı nasıl değerlendirdiğimiz ve günlük alışkanlıklarımızı yaz aylarının getirdiği imkanlarla ne yönde şekillendirdiğimiz oluyor.

Örneğin, güneşli ve ılıman havalarda doğayla vakit geçirmek ve hareket etmek kolaylaşabilir; şehirde yaşayanların bir parkta 90 dakikalık yürüyüş yapması, zihinsel geviş getirme davranışını azaltırken beyin etkinliklerini daha sağlıklı bir düzeye taşır. Dolayısıyla, hava durumu tek başına büyük bir “mutluluk iksiri” olmasa bile, güzel havanın dışarıda geçirilen zamanı artırması; daha fazla egzersiz, doğayla yakın temas ve buna bağlı olarak da gelişen zihinsel performans ve sağlık anlamına gelmesi daha mutlu hissetmemize yol açabilir.

Yaz Aylarında Enerjimizi Artırmak İçin Neler Yapabiliriz?^8,9

· Gün ışığının ilk saatlerinde ya da akşam saatlerinde açık havada zaman geçirin.
Yaz aylarında çok sıcak olmayan saatleri dışarı aktiviteleriyle değerlendirmek enerji seviyenizi yükseltebilir. Örneğin, güne açık havada bir yoga pratiğiyle başlamak ya da akşamları açık hava sinema etkinliklerine gitmek gibi seçenekleri değerlendirebilirsiniz.

· Açık havada hafif koşu veya tempolu yürüyüş yapın
Doğada yapılan 90 dakikalık bir yürüyüş, ruminasyonu azaltır ve beyin taramalarında stresle ilişkili subgenual prefrontal korteks etkinliğini düşürür. Daha az ruminasyon ise gün içinde enerjinizin bölünmesini engeller.

· İzole olmayın
Aşırı sıcak yüzünden eve kapanmak sosyal teması azaltıyor, bu da irritabiliteyi büyütüyor; serin saatlerde dışarı çıkmak veya arkadaşlarla çevrimiçi görüşmek enerjiyi korumanın sosyal yolu olabilir!

· Haftada bir ekran detoksu zamanı planlayın
Teknolojiden kopuk birkaç saat geçirmek bilişsel canlılığı artırır ve bir projeye veya işe başlamadan önce enerjinizi toplamanıza fırsat tanıyabilir.

· Önemli ama küçük bir işi tamamlayın Ertelediğiniz küçük bir işi tamamlamak, özellikle de bir dolabı boşaltıp düzenlemek gibi somut bir görevi bitirmek, hızla enerji ve motivasyon kazandırır. Yapılacaklar listenize beş dakikada halledebileceğiniz bir madde ekleyin ve onu hemen tamamlayın; bu basit hamle bile ruh hâlinizi olumlu yönde etkileyebilir.

· Gerekli olduğu takdirde D vitamini düzeyinizi destekleyin
Eğer D vitamini düzeyinizde bir düşüklük söz konusuysa uzman bir doktorla vitamin takviyesi planlamak depresif belirtilerinizi ve kronik yorgunluğunuzu hafifletebilir.

· Beklentilerinizi gerçekçi tutun.
Geniş ölçekli Britanya verileri, hava koşullarının mutluluk ve enerji üzerindeki etkisinin sanıldığı kadar büyük olmadığını gösteriyor; asıl farkın, güneşli havayı nasıl değerlendirdiğimizde olduğunu unutmayın!

· Profesyonel destek almayı ertelemeyin
Mevsimsel dalgalanmalar ruh hâlinizi zorluyorsa, Hiwell ile tanışarak size en uygun psikolog ile kendinizi keşfetme sürecine başlayabilirsiniz.