Mobbing Nedir: İş Yerinde Psikolojik Şiddet

Mobbing Nedir?

Hiç çalıştığınız yerde aşağılamalar, tehditler, düşmanca bakışlar ya da kötü muameleler ile karşılaştığınız oldu mu? İşten eve yorgun döndüğünüz, sabah ayaklarınızın geri geri gittiği, kendinizi içinde bulunduğunuz grup içinde yetersiz, özgüvensiz ve dışlanmış hissettiğiniz oldu mu? Peki ya ruhsal ve bedensel sağlığınızın çalışma ortamınızdan kaynaklı olarak zarar gördüğünü düşündüğünüz zamanlar sıklaştı mı? Bu sorulara cevabınız çoğunlukla evetse siz de bir mobbing mağduru olabilirsiniz. Peki mobbing nedir?

Mobbing ne demektir? Yaptığı gözlemler sonucunda çalışma psikoloğu olan Henz Leynman tarafından ilk kez kullanılan mobbing kavramı en genel ifadesi ile çalışma ortamlarında varlığını gösteren bir psikolojik şiddet türüdür¹. Bir diğer deyişle mobbing, maruz kalan kişiyi yıldırmak ve bezdirmek için psikolojik şiddet, baskı, kuşatma, taciz, rahatsız etme veya sıkıntı vermektir. Mobbing, bezdiri veya yıldırı olarak da bilinir.

İçinde belli olumsuz davranış kalıplarını barındırır. Burada hedef; rahatsızlık vererek, huzursuz ederek, kötü davranarak kişiyi iş ortamında bir nevi yıldırmaktır. Bu şiddeti çalışma arkadaşları birbirine ya da iş verenler çalışanlara uygulayabilmektedir.

Burada belli bir kişiye uygulanan sistematik, zaman zaman bireysel zaman zaman bir örgüt halinde ve genellikle uzun süreli bir psikolojik taciz durumundan bahsedilmektedir. Maruz kalınan bu şiddet sonucunda kişide genel bir motivasyon kaybı, yapılan işten alınan doyumda ve işe bağlılıkta gözle görülür bir azalma ve yaşanan tüm olumsuzluklar sonucunda işten ayrılma durumu sıkça görülebilmektedir².

Bireyler üzerinde hafife alınmayacak kadar maddi ve manevi zarara yol açabilen şiddetin bu türü bazı ülkelerde yasalarca bir suç olarak ele alınmaktadır¹.

Mobbing Türleri

Psikolojik taciz dediğimizde çok geniş bir alana değinmiş oluruz. Bu şiddet kimi zaman sürekli bir başkası tarafından maruz kaldığımız yüksek bir ses olarak kimi zaman fiziksel şiddete varan boyutlarıyla karşımıza çıkabilir. Bu yüzden mobbing türleri de çok çeşitlidir. Kişi çalışma alanında aşağıda listelenen ve süreklilik kazandığında psikolojik taciz örneği oluşturan durumlardan bir veya birkaçını deneyimliyor olabilir.

• Kişiyi azarlamak, yüksek sesle konuşmak.
• Kişiyi dinlememek, kendini ifade etmesini engellemek, sözünü kesmek.
• Yalnızlaştırmak, dışlamak.
• Kişiye yapabileceğinden fazla ve alanı dışı işler yüklemek.
• Cinsel tacizde bulunmak
• Tehdit etmek.
• Fiziksel şiddet uygulamak.
• Kişiye yalnızken ve/veya başkalarının yanında hakaret etmek, lakap takmak, küçük düşürmek ve sürekli olarak eleştirmek³.

Görüldüğü üzere bu psikolojik şiddet türü, aynı ortam içerisinde birlikte çalışan kişilerin birbirlerine farklı şekillerde uygulayabileceği davranışları kapsamaktadır. Hedef kişinin güvenliği, bedensel ve ruhsal sağlığı için ciddi bir tehlike oluşturabileceği özellikle göze çarpmaktadır³.

Mobbing Etkileri

Mobbing’in tahmin edileceği üzere kişi üzerinde psikolojik, sosyal, ekonomik ve hatta fizyolojik birçok etkisi vardır. Yaşadığımız olumlu veya olumsuz her deneyimin etkilerini farklı ölçülerde üzerimizde taşıdığımız düşünüldüğünde sürekli ve sistematik olarak aşağılanma, tehdit, taciz ve en genel ifadesiyle kötü muamele ile karşı karşıya kalan bireyde birçok olumsuz etki görülebilmektedir. Bunlar şu şekilde örneklenebilmektedir¹:

• Özgüven kaybı.
• Genel bir isteksizlik hali.
• Fizyolojik sorunlar (baş ağrıları, iştahsızlık, ellerde terleme, titreme vb.).
• Psikolojik durumdan kaynaklı bedensel ağrılar (psikosomatik belirtiler).
• İşi bırakma durumunda yaşanan maddi kayıplar.
• Yalnızlık, dışlanmışlık hissi.
• Huzursuzluk, gerginlik ve öfkede artış.

Şiddetin etkilerinden bahsettiğimiz noktada her şiddet türünde olduğu gibi uygulanan psikolojik tacizin süresi ve miktarı da mutlaka göz önünde bulundurulmalıdır.

Yapılan çalışmalar psikolojik tacizin süresinin uzaması ve miktarının artış göstermesi ile beraber kişi üzerindeki olumsuz etkilerinin de benzer oranda artış gösterebileceği yönündedir. Hatta öyle ki maruz kaldığımız yoğun psikolojik taciz sonrası etkiler işten ayrıldıktan sonra bile günlük, sosyal ve ilerideki iş yaşamımızda kendini göstermeye devam edebilmektedir. Bu anlamda çok uzun süre psikolojik tacizle karşı karşıya kalan kişilerde travma sonrası stres bozukluğu, depresyon ve panik atak gibi farklı psikolojik rahatsızlıklar oluşabileceği de yapılan tespitler arasındadır¹.

Bu Neden Başıma Geliyor?

Yukarıda bahsedilen psikolojik taciz örneklerini yaşıyor ve etkilerini üzerimizde hissediyorsak buna neden maruz kaldığımızı da anlamaya çalışıyor olabiliriz. Bu noktada psikolojik taciz uygulayan kişiler hakkında herhangi bir deney yapılmamış olsa da toplumda bu tarz eylemlerde bulunan bireylerle eşleştirilen birtakım kişilik özellikleri vardır. Bunlar şu şekilde örneklendirilebilmektedir²:

• Uygulayıcının insani ve etik değerlerden uzak olması.
• Kendi başarısızlık ya da yetersizliklerini bir başkasına yansıtarak, başka bir kişiyi aşağılayarak örtmeye çalışması.
• Duygusal zekanın az gelişmiş olması.
• Uygulayıcının bir takım psikolojik rahatsızlıklar yaşıyor olması.

Mobbing’e Maruz Kalıyorum, Ne Yapmalıyım?

Her birimiz belli bir yaşa geldikten sonra çalışma hayatına adım atarız. Çoğu kez faaliyet gösterdiğimiz alanda farklı farklı insanlarla temas ederiz. Günümüzde ne yazık ki artış gösteren saldırganlık ve şiddet sonucunda içine girdiğimiz grupta biz de birer psikolojik taciz mağduru olmuş olabiliriz². Bahsedilen durumları hatta belki daha fazlasını deneyimlemiş, yaşanan şiddetin etkilerini üzerimizde taşımış, taşıyor olabiliriz. Peki bu bir kader midir ve biz şimdi bunun hakkında ne yapabiliriz? Mobbing'le nasıl başa çıkılır?

Bunu ben de yaşadım. ya da Tüm bunları hala yaşıyorum. diyorsanız öncelikle her durumda olduğu gibi içinde bulunduğumuz durumun farkında olmak, gerçekliğini kabul etmek ve bu anlamda kendimizi korumak için atacağımız adımları belirlemek önemlidir.

Maruz kaldığınız şeyin bir şiddet olduğunu farkında olarak hukuki yollarla haklarınızı arayabileceğinizi hatırlamak çaresizlik algısına düşmemek için önemlidir. İş yerinde mobbing uygulamaları, mobbing davasıyla sonuçlanabilir. Bunun yanında uğradığımız psikolojik tacizin üzerimizde yarattığı olumsuz psikolojik etkiler nedeniyle de kendimize iyi bakmak ve kaliteli zaman ayırmak bu olumsuzlukların etkisini azaltacaktır⁴.

Görüldüğü üzere sistematik, uzun süreli ve yoğun bir psikolojik tacize maruz kaldığımızda ruh ve beden sağlığımız bundan çokça etkilenmektedir. Bu noktada yine fizyolojik ve psikolojik durumuzun farkında olarak kendi kendimize vereceğimiz bakımın yanında bu anlamda zorlandığımız noktalarda sosyal ya da profesyonel bir destek arayışı içine girmemiz de var olan sıkıntıların hafiflemesi adına uygun bir seçenek olabilmektedir.

Kaynakça

1. Tınaz, P., 2006, Mobbing: İş Yerinde Psikolojik Taciz, Marmara Üniersitesi,İİBF,Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Bölümü.
2. Göktürk, G. Y. et al, 2012, Mobbing: İş Yerinde Psikolojik Taciz, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi.
3. Palaz, S. 2008, İş Yerinde Psikolojik Taciz (Mobbing) Davranışları Üzerine Bir Araştırma; Bandırma Örneği, “İş Güç” Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi.
4. Polat, O., 2012, Mobbing: İş Yerinde Psikolojik Taciz, Acıbadem Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi.