Karabasan Nedir? Kimlere ve Neden Gelir? Nasıl Geçer?

Karabasan (Uyku Felci)

Hiç uyandığınız halde hareket edemiyor, gözlerinizi açamıyor ve hatta üzerinize bir baskı uygulanıyormuş gibi hissettiniz mi? Cevabınız evet ise siz de uyku felci (karabasan) yaşamış olabilirsiniz. Gelin bu yazımızda birlikte karabasan ne demektir ve nasıl üstesinden gelinir birlikte öğrenelim!

Karabasan Nedir?

Karabasan (uyku felci) uyku esnasında bilinç açılmışken vücudun geçici olarak hareket edememesi ve buna bağlı olarak gelişen korku deneyimidir. Karabasan esnasında kişinin duyuları ve algısı açık olsa da kendisini geçici olarak paralize bir halde bulur. Felç hali karabasan anında yoğun bir paniğe neden olsa da genelde birkaç saniye ya da dakika içinde geçer.

Atoni (kas gergi yitimi¹) yaşayan kişiler bunu karabasan gelmesi ya da basması olarak tarif eder. Bu durum genel anlamda zararsız kabul edilse de yaşayan kişi için oldukça korkutucu bir deneyimdir.

Karabasan Neden Gelir?

Karabasan konusunda en çok merak edilenlerden biri karabasanın neden olduğudur. Neden uyku felci yaşandığı diğer bir deyişle neden karabasan geldiğini anlamak için uyurken bedenimizde ne gibi değişiklikler olduğuna bakalım.

Normal uykuda rüya evresinde kaslarımız paralize denilen felç haline geçer ve bu değişiklik uykunun bu evresinde vücudumuzu hareket ettiremememize neden olur. Bu felcin çok geçerli bir sebebi vardır: Rüyalarımızda yaptığımız hareketleri gerçekten yapmamızı engellemek.

Çoğumuz hayatımızın bir noktasında rüya görürken yüksek bir yerden atladığını veya düştüğünü görmüşüzdür. Eğer uykunun rüya evresinde vücudumuz geçici olarak paralize ya da felç olmasaydı biz de uyurken aynı şekilde yataktan atlayabilirdik. Yani rüya esnasında yaşadığımız kas felci aslında bizi yaralanmalardan korumak için bedenimizin gerçekleştirdiği bir işlevdir.

Karabasan durumunda ise kişinin rüya evresinde yaşadığı fizyolojik felç durumu uyandıktan kısa bir süre sonra da devam eder². Bu durumu yaşayan kişi konuşmak istediği halde konuşamaz hareket etmek istediği halde hareket edemez. Bu da uyku halindeyken istenmeyen durumlar arasındadır.

Uykudaki kişinin bilincinin kaslarından önce açılması karabasanın gelmesine sebebiyet verir. Yani zihnimiz/bilincimiz uyanırken kaslarımızın daha sonra uyandığı durumlarda karabasan yaşarız.

Bazı durumlarda bu karabasanlara halüsinasyonlar da eşlik eder. Bazı durumda bu halüsinasyonlar, sanrılar bir rüya gibi algılanabilir bazı durumlarda da odanın içinde bir şeyler oluyor karabasan yaşayan kişi buna müdahale edemiyormuş gibi bir durumda kalınabilir ve bu da yaşanan deneyimi daha korkutucu hale getirebilir³. Peki karabasan kimlere musallat olur?

Karabasan Kimlere Gelir?

Karabasan özellikle uyku düzeninde bozulmalar yaşayan kişilere gelmektedir. Uykudaki bu bozulmalara da yol açmasıyla karabasan gelmesi riski yüksek olan kişiler: Aşırı stres altında çalışanlar, havacılık ya da güvenlik personeli gibi vardiyalı çalışanlar, uyku düzenini bozucu alkol gibi maddeleri kullananlar, gündüzleri aşırı uyuyanlar. Bunlarla birlikte birçok faktör karabasan gelmesini tetikleyebilir.

Karabasanın Gelmesine Sebep Olan Faktörler

• Uyku düzeninde bozulmalar
• Gündüzleri aşırı uyuma eğilimi (Narkolepsi)
• Uyku bozukluklarını tetikleyen depresyon gibi duygudurum bozuklukları
• Yemekten hemen sonra uyumak
• Aşırı stres
• Vardiyalı çalışma saatleri
• Çevrenin veya yaşam tarzının ani beklenmedik şekilde değişmesi
• Yapay uyku yardımcılar- doktor tavsiyesi olmadan alınan ilaçlar
• Çok aç uyumak
• Aşırı alkol veya sigara kullanımı
• Uyandıktan sonra geri uyumak
• Sırt üstü yatmak

Görüldüğü üzere bu sorun yalnızca uyku bozukluklarından muzdarip kişilerde görülmez, başka bir uyku sorununun yokluğunda ortaya çıkan karabasana izole uyku felci denir. Peki karabasan ne zaman basmaya başlar?

Karabasan Ne Zaman Gelmeye Başlar?

Karabasan ergenlik yıllarında ortaya çıkmaya başlar. 14-17 yaşındaki gençlerin karabasanı ilk kez deneyimlediği ortaya konulmuştur. Araştırmalar insanların yüzde 40’nın hayatında en az bir kere karabasan yaşadığını ortaya koymaktadır. İlk kez ergenlik yıllarında görülebilen karabasan en yoğun olarak genç yetişkinlik dönemlerinde (20’li ve 30’lu yaşlarda) görülmektedir⁴.

Karabasan Belirtileri Nelerdir?

Uyku felcinin belirtileri oldukça karakteristiktir ve hemen hemen herkes benzer belirtileri yaşar. Karabasanın aşağıdaki belirtilerini bilmek o anda yaşanan kaygı ve paniğin azalmasına yardımcı olabilir.

• Aşağı doğru ittiriliyor, bastırılıyor gibi hissetmek
• Uykudayken oda içerisinde bir varlık var gibi hissetmek
• Aşırı korku ve panik hissi
• Uyku sırasında veya hemen sonrasında halüsinasyonlar görmek
• Nefes darlığı yaşamak
• Göğüs kafesinin üstünde baskı hissetmek
• Ölecekmiş gibi bir hisse kapılmak
• Aşırı terlemek

Karabasan (uyku felci) sırasında duygular oldukça yoğun yaşanır. Normalde göz ardı edilen ya da fark edilmeyen sesler ve duyulara aşırı derecede önem verilip korku duyulabilir. Uyku felcinden kurtulmak için kişinin kendini hareket ettirmesi veya bir başkasının bu hareketi sağlaması kişiyi “uyandırması” gerekebilir^{3, 4}.

Bununla birlikte belirtmek gerekir ki karabasan acil müdahale edilmesi gereken bir durum değildir. Nadiren de olsa görülen halüsinasyonlar uyandıktan sonra da kısa süreli devam edebilir. Bu durum da zararsız kabul edilir.

Karabasan Tehlikeli Midir?

Karabasan yaşandığında yukarıda da belirtildiği gibi korku ve hatta ölüm korkusu gibi hisler yaşanabilir. Geleneksel görüşler karabasanı kötü ve şeytani ruhlar ile bağdaştırmıştır. Bu yüzden pek çok kişi karabasanın tehlikeli ve hatta ölümcül olup olmadığını merak etmektedir.

Uyku felci pek çok kişi için çok ciddi problem teşkil eden bir durum değildir. Çok sık tekrarlanması durumunda kişinin sürekli korku ve kaygı yaşamasına bağlı olarak psikolojik problemlere yol açabilir. Fakat tehlikeli veya ölümcül bir problem olduğu söylenemez⁵. Peki uyku felci nasıl tedavi edilir?

Uyku Felci (Karabasan) Nasıl Geçer?

Uyku felcinden kurtulmak için uygulanan tıbbi tedavi yollarının yanı sıra kişilerin bu durumun yarattığı olumsuz psikolojik etkilerden korunmak için psikolojik destek alması ve psikolojik iyi oluşunu destekleyecek aşağıdaki önerileri uygulaması fayda sağlayabilir.

• Düzenli uyku rutini oturtmak için her gece 6-8 saat arası uyumaya özen göstermek
• Uyku felcine katkıda bulunabilecek diğer psikolojik sorunlar için terapiye başlamak
• Alkol ve madde kullanımından uzak durmak
• Uyku hijyeni pratikleri uygulamak
• Uyku bozukluklarının taraması için doktora başvurmak

Uyku felcini (karabasanı) atlatmak için öncelikle buna sebep olan etkenleri ortadan kaldırmak gerekir, bu bazen farklı bir çeşit uyku bozukluğundan bazen de psikiyatrik bir rahatsızlıktan kaynaklanabilir. Uyku kalitesini düşürücü alışkanlıklar ve davranışlarda bulunmak uyku felcinin yanı sıra başka sağlık sorunlarına neden olabilir. Sağlıklı ve dinlenmiş bir zihin ve vücut için sağlıklı uyku gereklidir.

Uyku Felci için Meditasyon-Rahatlama Terapisi

Cambridge Üniversitesinden nörologların doğrudan karabasana yönelik bir müdahale olarak geliştirdikleri⁶ Meditasyon-Rahatlama Terapisi uyku felci deneyimini azaltmak için 4 adımdan oluşan bir program izler.

• Atağın yeniden değerlendirilmesi: Kişi yaşadığın durumun hayati bir tehlikesi olmadığı yönünde yeniden değerlendirir ve panikten kaçınır.
• Duygu regülasyonu: Kişi yaşadığı durumu çok kötü değerlendirmesi kaygısını ve korkusunu arttırmasının bu durumdan kurtulmak yerine karabasanı kötüleştireceğini ve devamına sebep olacağının farkına varmak.
• Dikkat meditasyonu: Dikkati içsel bir duyguya odaklamak.
• Kasları gevşetme: Kişinin kaslarını gevşetmesi ve nefes egzersizleri yapması karabasandan kurtulmasına yardımcı olur.