Dışarı Çıkmak Zor ve Korkutucu Mu Geliyor? Evden Çıkamama Sorunu Neden Olur?

Evden Çıkma Korkusu Nedir?

Evden çıkmaktan korkma durumu, insanın yaşadığı yoğun kaygı, korku ve kaçınma davranışları sonucunda kendi yaşam alanı ve güvenli alanı olan evin dışına çıkamaması olarak tanımlanabilmektedir. Bu durum, genellikle bir psikolojik probleme bağlı olarak gelişmekte ve insanın sosyal, mesleki, akademik ve kişisel yaşamını ciddi şekillerde etkilemektedir. Temel olarak bu problem insanlarda kaçınma davranışı gelişmesine sebep olan kaygı bozuklukları ile bağlantılıdır.

Evden çıkmak yalnızca fiziksel bir hareket değil, kişinin dış dünyaya açılması, diğer insanlarla iletişim halinde olması, kalabalıklara karışması, hayatını devam ettirmesi ve bilinmeyenlerle yüzleşmesi anlamını taşımaktadır. Bu sebeple bazı insanlar için evden çıkmak yoğun anksiyete ve korku kaynağı haline gelebilmektedir. Çoğu zaman dışarıda neler olabileceğine dair var olan kaygıdan kaçınmak için evde kalmayı tercih eden insanlar aslında bir güvenlik davranışı ve kaçınma davranışı geliştirmektedir.

Kişi evini güvenli bir alan olarak görmekte ve ev dışındaki her alan tehlikeli, tehditkar ya da belirsizliklere dolu olarak algılamaktadır. Bu sebeple dışarı çıkma eylemi zihinsel olarak çok daha büyük bir yük halini almaktadır. Evde kalmak insana kısa vadede kaygı ve korkudan korunma sağlar, ancak uzun vadede kaçınma davranışı bu problemi daha da kronikleştirmekte ve daha büyük kaygı ve korku oluşturmaktadır.

Evden çıkamama problemi tek başına bir psikiyatrik hastalık olarak tanımlanamaz. Genellikle bu durum; agorafobi, sosyal anksiyete bozukluğu, panik bozukluk, depresyon ve travma sonrası stres bozukluğu gibi birçok farklı psikiyatrik bozukluğun belirtisi olarak ortaya çıkmaktadır. Yani evden çıkma korkusu, agorafobi, sosyal anksiyete, panik bozukluk ve depresyon gibi birçok psikolojik durum ile ilişkili olabilmektedir. Örneğin agorafobide kişi yardım alamayacağını, kaçamayacağını düşündüğü yerlerden veya durumlardan korkmakta ve bu durum zamanla kişiyi eve hapsolmaya kadar götürmektedir.

Bazı insanlarda ise yoğun depresyon hali zamanla enerji kaybı sebebiyle dış dünya ile bağlantıyı tamamen kesebilmekte ve kişinin bu evde kalma hali, zamanla alışkanlığa dönüşebilmektedir. Alışkanlık olan bu konfor alanı dışına çıkma fikri ise kişide tehdit olarak algılanmaktadır.

Halk arasında “evden çıkamama hastalığı” olarak da adlandırılan evden çıkamama fobisi çoğu zaman tek bir nedene bağlı olmamaktadır. Bu sorun, insanın psikolojik geçmişi, çocukluk deneyimleri, öğrenilmiş korkuları, kişilik özellikleri, travmatik yaşantıları ve bunlar gibi çevresel ve kişisel faktörlerin birleşimiyle ortaya çıkabilmektedir.

Örneğin, küçük yaşta aşırı koruyucu ebeveynler ile yaşayan ve büyüyen insanlar dış dünyayı olduğundan daha tehditkar algılama eğilimi daha fazla olan insanlardır. Yine sosyal ortamlarda çekilme, alay edilme, dışlanma, başarısızlık gibi olumsuz deneyimler yaşayan insanların dış dünyaya karşı bir güvensizlik ve çekingenlik geliştirmesi daha olasıdır. Burada akılda tutulması gereken nokta bu sorunun anlık bir kaygı değil kişinin yaşam biçimini kökten değiştirecek kadar güçlü ve köklü bir problem olmasıdır. Evden çıkamama hali kişinin iş yaşamını, eğitim hayatını, aile hayatını ve sosyal ilişkilerini olumsuz etkilemektedir.

Bazı kişilerdeise evden çıkamama durumu zamanla oluşmaktadır. Özellikle içe dönük kişiliğe sahip, kaygı bozukluğu olan veya sosyal kaygısı olan insanlarda dış dünyadan uzaklaşma ve çekilme davranışı, sürekli olarak kendini pekiştirmektedir. Kişi bir kaygısı yüzünden evde kalmaya devam ettikçe, dışarıda başına kötü şeyler geleceğine dair inançları pekişmekte ve bir kısır döngüye gitmektedir. Bunun sonucunda sosyal becerileri zayıflayan ve öz güveni azalan kişinin yaşam kalitesi düşmekte ve günlük ihtiyaçlarda bile evden çıkmama gibi davranışlar gösterebilmektedir.

Günümüzde dijitalleşmenin artması, online alışveriş ve uzaktan çalışma imkanları gibi imkanlar evden çıkmama eğilimini pekiştiren faktörler haline gelmektedir. Evden çıkmadan neredeyse her şeye ulaşabilen insanların bu güvenlik davranışını sürdürmesi oldukça kolay ve konforlu haller almaktadır. Bu sebeple evden çıkmama kaçınma davranışının üstüne gitmek yerine onu sürdürmek kişi için çok daha kolaylaşmaktadır.

Evden Çıkamama Sorununun Nedenleri

Evden çıkamama sorununun nedenleri çeşitli psikiyatrik bozukluklar ve bireysel özellikler ile ilişkili olabilmektedir. İnsanların kişilik yapıları, düşünce yapıları ve psikiyatrik bozuklukların varlığı bu sorunun ortaya çıkmasını sağlayabilmektedir. Sık görülen nedenler arasında, agorafobi, sosyal anksiyete bozukluğu, depresyon, travma sonrası stres bozukluğu ve obsesif kompulsif bozukluk bulunmaktadır.

1. Agorafobi

Evi terk etmekten ısrarla korkma ve kendi başına dışarıda olma düşüncesinin insanı bunaltması hali agorafobi olarak bilinen bir anksiyete bozukluğunu işaret edebilmektedir. Agorafobi, kaçmanın zor olabileceği her türlü açık, kapalı, yoğun, kalabalık veya sıkışık alandan korkma olarak tanımlanabilmektedir ¹.

Agorafobi belirtileri arasında yoğun açık ve kalabalık alan korkusu, toplu taşıma araçlarını kullanma veya kaçmanın zor olabileceği düşünülen bir durumda olma bulunmaktadır. 6 ay ve uzun süre bu semptomları yaşayan kişilere agorafobi teşhisi konabilmektedir. Bu kişiler çoğu zaman güvenli alanları olarak evlerini belirlemekte ve evden dışarıdaki her alanı güvensiz bulabilmektedir. Bu sorun ise evden çıkmaktan korkma halini ortaya koymaktadır. Genellikle panik bozuklukla birlikte görülen agorafobide, kişi dışarıda panik atak geçirme korkusu ile evden çıkamama halini yaşamaktadır ⁴.

2. Sosyal Anksiyete Bozukluğu

Sosyal anksiyete bozukluğu olan kişiler, başkalarının değerlendirmesine maruz kalınabilecek her türlü sosyal ortamdan kaçınmaktadır. Sosyal anksiyete insanın sosyal ortamlarda, sokakta ve diğer insanların olduğu yerlerde kaygılanması ve yargılanma, rezil olma korkusu ile yaşamına devam etmesi durumudur. Bu korkular ile devam edilen yaşamda kişi olabildiğince diğer insanların var olduğu alanlardan kaçınmakta ve yalnızken kendini daha güvende hissetmektedir ².

Bu sebeple yoğun bir sosyal anksiyete durumunda kişi, eleştirilme, rezil olma ya da reddedilme gibi korkular sebebiyle tamamen dışarı çıkmaktan kaçınmakta ve sonunda da evden hiç çıkmayan bir insana dönüşebilmektedir.

3. Depresyon

Depresyon, insanın duygu durumunda belirgin bir düşüş, ilgi ve zevk kaybı, enerji eksikliği, değersizlik düşünceleri ve günlük yaşam aktivitelerine karşı isteksizlik ile karakterize olan yaygın bir duygudurum bozukluğudur. Major depresif bozukluk olarak da adlandırılan bu bozukluk kişinin sadece duygu durumunu değil aynı zamanda düşünme, davranış ve bedensel işlevlerini etkilemektedir.

Bazen isteksizlik, enerji kaybı, ilgi kaybı, zevk alamama, yorgun hissetme, motivasyon eksikliği ve geleceğe umutsuz bakış insanın dış dünya ile olan etkileşimini kısıtlamaktadır. Bu semptomlar bazı durumlarda insanın evden çıkmamasını ve bunun bir alışkanlık olarak kalıcı bir korkuya dönüşmesine sebep olabilmektedir. Kişi bu durumlar sebebiyle sosyal izolasyonunu derinleştirmekte ve evinden çıkmaya korkar hale gelmektedir.

4. Travma Sonrası Stres Bozukluğu

TSSB (Travma sonrası stres bozukluğu), insanın yaşamını tehdit eden ya da derin bir korkuya yol açan travmatik bir olayı (kaza, saldırı, doğal afet) yaşamasının ardından gelişen, yoğun korku, kaçınma, tetiklenme ve duygusal donukluk gibi belirtilerle seyreden bir bozukluktur. Bu gibi travmatik olaylardan sonra insanın yaşadığı yoğun korku, çaresizlik ve dehşet duyguları insanın güvenlik algısında ciddi bozulmalara sebep olabilmektedir.

Travma sonrası stres bozukluğu olan bireyler dış dünyayı tehdit olarak görebilmektedir. Özellikle travmaya maruz kalınan ortamlara benzerlik taşıyan dış mekanlar travmaları tetiklediğinden evden çıkma davranışı azalabilmekte ve evden çıkmak korkulu bir durum haline gelebilmektedir.

5. Obsesif Kompulsif Bozukluk

Obsesif kompulsif bozukluk, insanın istemsiz olarak zihnine gelen ve yoğun sıkıntıya yol açan obsesyonlarla (takıntılı düşünceler) ve bu sıkıntıyı azaltmak için geliştirilen kompulsiyonlarla (tekrarlayıcı davranışlar) tanımlanan bir anksiyete bozukluğudur. OKB’li kişiler arasında dış ortamlarda mikrop kapma veya başkalarına zarar verme gibi obsesyonları olanlar bulunmakta ve bu obsesyonlar sebebiyle evde kalmayı tercih eden kişilerin varlığı bilinmektedir. Bu kişilerin kontrol davranışları, obsesyon ve kompulsiyonları sebebiyle evden çıkışları oldukça zor olmaktadır ve zamanla bu durum kalıcılaşmaya başlamaktadır.

Evden Çıkamama Sorunu Nasıl Geçer?

Uzun süre evden çıkamama durumu, insanın yaşam kalitesini ciddi oranda düşüren ve uzun vadede başka mental sağlık problemlerine zemin hazırlayan önemli bir sorun olabilmektedir. Bu sebeple tedavi süreci çok yönlü ve kişiye özel şekilde ilerlemektedir.

1. Psikoterapi

Evden çıkamama problemine karşı kullanılan yöntemlerden biri bilişsel davranışçı terapidir. Bilişsel davranışçı terapide kişinin evden çıkmama davranışını yani bu kaçınma davranışını oluşturan olumsuz düşünce kalıplarını fark etmesini ve bu düşüncelerle baş etmesini öğrenmeyi sağlamaktadır.

Yine maruz bırakma yöntemi ile korkulan durumla kademeli olarak yüzleşme hedeflenerek danışanın dışarı çıkma pratiğine küçük adımlarla alışması sağlanmakta ve korkulan durumla kademeli şekilde yüzleşen kişinin korkusunun yavaşça azalması hedeflenmektedir(ANKROM). Bazı durumlarda maruz bırakma işlemi terapistin de eşliğinde yapılmakta ve kişinin güvensiz olarak gördüğü alana güvenli olarak gördüğü insanla girmesi sağlanmaktadır. Burada terapistin sosyal desteği danışana güç ve cesaret vermekte ve bu sebeple danışanın maruz kalma sürecinin daha kolay geçmesini sağlanmaktadır.

Psikoterapi kişinin evden çıkma ile ilgili olumsuz düşüncelerini ele almakta ve bu düşünce kalıpları ile çalışmaktadır. Kişiye direkt olarak bu kalıpların yanlış olduğu bilgisini vermeden kişinin düşünce kalıplarının farkına varması ardından bu düşünce kalıpları üzerine düşünmesini sağlamak terapide terapistin görevlerinden yalnızca biridir.

2. İlaç Tedavisi

Bazı durumlarda ilaç tedavisi de gerekmektedir. Özellikle kaygı düzeyi çok yüksek olan veya fazlasıyla depresif olan kişilerin tedavilerinde bir psikiyatrist tarafından reçete edilecek ilaçlar oldukça işe yaramaktadır.

Antidepresanlar ve anksiyolitikler evden çıkmaktan korkma durumunun tedavisinde reçete edilen ilaçlar arasında bulunmakta ve ilaç kullanılması gereken durumlarda oldukça işe yaramaktadırlar. Fakat bunun için mutlaka bir psikiyatrist ile görüşmek ve onun izin verdiği ve reçete ettiği derecede ilaç kullanımı gerçekleştirmek oldukça önemlidir.

3. Rahatlama Teknikleri

Rahatlama teknikleri öğrenerek ve öğrenen teknikler kullanılarak kişinin anksiyete seviyeleri azaltılabilmektedir ¹. Yapılan araştırmalarda mindfulness (bilinçli farkındalık) tekniklerinin kaygı yönetiminde etkili olduğu görülmektedir. Nefes egzersizleri, gevşeme teknikleri, meditasyon gibi uygulamalar insanın kaygısını azaltarak dışarı çıkma sürecini kolaylaştırabilmektedir ³.

4. Sosyal Destek

Sosyal destek pek çok ruhsal bozuklukta olduğu gibi, evden çıkamama sorununun çözümünde de oldukça önemli bir yer tutmaktadır. Aile üyeleri, arkadaşlar ve yakın çevre bireyi teşvik edici ve motive edici bir şekilde desteklemektedir. Bunun yanı sıra kişinin yaşamında düzenlemeler yapmak, günlük rutin oluşturmak, açık hava aktiviteleri planlamak ve hatta çöp atmak gibi küçük adımları birlikte yaparak bireyin hedeflerine ulaşmasında başarılarını ödüllendirmek de motivasyon artırıcı olmaktadır.

Evden çıkma korkusu olan insanların yanlarında bir sosyal destek ile evlerinden çıkmaları daha kolay ve güvenli olmaktadır. Bu sosyal desteğin varlığı ile (bir arkadaş, bir aile bireyi) küçük adımlar atmak ve adımları gün geçtikçe büyütmek kişinin evden çıkamama durumuna yardımcı olabilmektedir.