Kültürel Psikoloji Nedir? Kültür Psikolojimizi Ne Kadar Etkiliyor?

Kültürel Psikoloji Nedir?

Kültür; bireylerin hayata bakış açısını, iyi oluşlarını etkileyen ve onların hayatlarından ayrılması mümkün olmayan bir parçadır. Toplumdaki bireylerin uzun bir vadeye dayanan davranışları ve alışkanlıkları sonucu oluşur. Bu davranış ve alışkanlıkların toplum tarafından benimsenmesi ve kalıcı olabilmesi uzun soluklu bir süreç olabilir. Bu süreçte önemli olan ise bireyler arasındaki etkileşimdir. Etkileşim oranı ne kadar yüksek olursa var olan kültür de bireyler arasında o denli bir yayılım gösterebilir. Bireyler kültürü, kültür ise bireyleri şekillendirebilir.

Yaşadığımız toplumun öğretileri ve gelenekleri hayatın her alanında karşımıza çıkabilir ve bu karşılaşmalar bizim ruh halimizi büyük ölçüde etkileyebilir. Kültür psikolojisi ise tam bu noktada toplumun bize empoze ettiği bu gelenek ve öğretilerin bizlerin davranışlarını ve düşüncelerini ne ölçüde değiştirdiğini inceler. Kültürün psikolojiye olan etkisini araştırmaya dair olan çalışmalar kültürün insanın hayatındaki etkisinin ne kadar büyük olduğunu gözler önüne serer.

Kültür ve Bireysel Psikoloji

Bireyler, çocukluklarından itibaren dış dünyadan gördüklerini ve onlara söylenenleri uygulama eğiliminde olabilirler. Çevresel faktörlerin etkili olduğu noktalarda, yaşanılan toplumun sahip olduğu gelenekler, toplum tarafından kabul gören davranışlar da bireyler tarafından benimsenebilir. Bu yüzden kültür konsepti bebekliğimizden yetişkinliğimiz de dahil olmak üzere hep bizimle olur.

Çevremizdeki insanlarla ve kendimizle olan ilişkimizde, hayata karşı tutumumuzda her ne kadar kişilik özelliklerimiz önemli bir etkiye sahip olsa da öğrendiğimiz kültürel değerler görmezden gelinemez. Yaşadığımız toplumda var olan kültürel davranış ve söylemler kolaylıkla değişemeyebilir ve bu da bizlerin psikolojik durumlarında değişimlere sebep olabilir. Örneğin kültürel bir norm ile hayatımızda çok fazla karşılaşmamız durumunda o norma karşı psikolojik bir tepki oluşturabiliriz. Bu tepki bir defans mekanizması şeklinde veya bir duygu oluşumu şeklinde gün yüzüne çıkabilir. Örneğin kültürel bir davranışın bize uyumlu olmadığımı düşündüğümüzde hissettiğimiz hayal kırıklığı ve buna benzer duygular bizim psikolojik halimizi direkt olarak etkileyebilir.

Psikolojide Kültürlerarası Yaklaşım ve Tarihçesi

Kültürlerarası bir yaklaşıma sahip olan araştırmacılar, bireylerin düşünce kalıpları ve davranışlarının ardındaki örüntüye evrensel bir anlam yüklemek yerine kültürel bir anlam yükleyebilirler. Bu kültürel açıdan yorumlanan davranışlar her toplumda kendini bireyler aracılığıyla farklı bir şekilde gösterebilir. Örneğin, bazı toplumlarda bireysellik ön plandayken bazı toplumlarda kolektif bir kültür vardır. ³ Bu iki farklı toplumsal yapıda bireyler olayları farklı şekilde yorumlayabilir ve kendilerini farklı yönlere doğru geliştirebilirler.

Kültürlerarası psikoloji alanında birçok psikolog tarafından araştırmalar yürütülmüş ve gözlemler yapılmıştır. Bu araştırmalar ve gözlemler ışığında bu psikoloji alanının çok eski zamanlara dayandığı ortaya çıkmıştır. Toplumdaki birçok birey tarafından kültürlerarası psikolojinin babası olarak kabul edilen Gustav Jahoda⁴ bu alanda çığır açan çalışmalar yürütmüş ve yayımlamıştır.

Kültürlerarası psikolojinin tarihinden bahsetmek gerekirse bu alan bireylerin kültürlerini göz önüne alarak onları daha kapsamlı bir şekilde analiz edebilmek için doğmuştur. Kültür psikolojisinden farklı olarak kültürlerarası psikoloji, bireylerin psikolojisini incelemek için kullanılan bir metot olarak düşünülebilir. Kültürlerarası psikolojinin ilk temelleri 1860 yılında Folk Psikoloji ve Dil Bilim Dergilerinin yayımlanması ile atıldı. Fakat kültürlerarası psikoloji kendini asıl olarak 1970lerin başında bu alana yönelik derneklerin kurulmasıyla göstermiş oldu. O zamanlardan günümüze kadar popülerleşen kültürlerarası psikoloji kendini psikoloji alanındaki araştırmalarda efektif bir biçimde göstermektedir ⁵.

Sosyokültürel Psikoloji Nedir?

Sosyokültürel psikoloji, kültürel etkileşimden bağımsız olarak incelenebilir. Bu alan daha çok toplumların içinde bulunan küçük sosyal grupların birbiriyle etkileşimleri sonucu oluşmuş bir konsepttir. Bireyler yaşları, meslekleri, sosyo-ekonomik durumları ve onları tanımlayan daha birçok özelliklerinden dolayı belirli sosyal gruplara tâbi tutulabilirler ⁶. Bu gruplar soyut bir çizgi ile birbirlerinden ayrılır ve bireylerin bulundukları grupları oluştururlar. Sosyo-kültürel psikoloji ise birbirinden ayrılmış bu grupların etkileşimlerini, bu etkileşim sonucunda bireylerde meydana gelen psikolojik değişimleri, davranışsal örüntüleri inceler.

Bu alanda çalışmalar yürüten araştırmacılar, küçük oluşumlu grupları ana hatlarıyla inceleyip bireyler hakkında genel bir yorumda bulunabilirler. Fakat yapılan bu yorumlar bazı durumlarda genellemelere ve etiket oluşumuna sebep olabilir. Örneğin belirli bir jenerasyon hakkında yorum yapmak, o jenerasyonda bulunan bütün bireyleri kapsamaktadır. Bu durum ise her bir bireyin farklı psikolojik durumlarının ve farklı davranış biçimlerinin olduğunun göz ardı edilmesine neden olabilir.

Kültür ve Psikolojik Testler

İnsan nüfusu arttıkça dünyamızda yeni kültürler oluşmakta, var olan kültürler değişime uğramaktadır. Bu farklılıklar bireyler sayesinde gerçekleşebilir ve doğrudan onların psikolojilerini etkileme potansiyeli taşıyabilirler. Bireylerin sahip oldukları farklı psikolojik durumlar, farklı düşünce kalıpları onların sosyal ilişkileri, kendilerine olan tutumları, yaşam tarzları üzerinde de etkili olabilir. Fakat kültür unsuru ve kültürel çeşitlilik kendini yalnızca iletişim ve yaşam alanında göstermeyebilir. Psikolojik testlerin uygulanması ve analizi sırasında da bu kültür farklılıklarının etkisine rastlayabiliriz.

Toplumdaki demografik yapının değişmesi ve yeni kültürlerin tanınmasıyla ¹ psikolojik testlerin kullanılması ve kültür alanına yönelik değerlendirmelerin yapılması daha önemli bir hale gelmiştir. Normal şartlarda bireylerin duygu durumu, zihinsel ve davranışsal özellikler hakkında bilgi veren psikolojik testler toplumların kültürel farklılıklarını tanımlamak için de kullanılabilir.

Çoğu bilim insanına göre insanlar arası bazı özellikler evrenseldir ². Örneğin bir bebeğin gelişme aşamasında bazı evreler vardır ve bu evreler biyolojik ve çevresel bir problem olmadıkça her bebekte benzer bir süreç gösterebilir. Fakat kültür alanında çalışmalar yürüten araştırmacılara göre insanlar arasında ortak olarak sayılabilecek özellikler bile aslında kültüre dayalı olarak değişiklik gösterebilmektedir. Psikolojik testlerin oluşumunda ve uygulama aşamasında kültür faktörünün olması sonuçların yanlış yorumlanmasına sebebiyet verebilir. Bu testler uygulanan toplum hakkında ön yargı oluşmasına sebebiyet verirken diğer toplumda yaşayan insanlar tarafından bir etiket oluşmasına zemin hazırlayabilir. Bu kültürel ön yargıların yanı sıra, topluma yoğunlaştığımız için o toplumda yaşayan her bir bireyin kendine has özelliklerinin ve davranışlarının olduğunu göz ardı edebiliriz. Bu bağlamda kültür faktörü psikolojik testlerde bir bariyer olarak karşımıza çıkabilir ve test sonuçlarımızı önemli bir ölçüde etkileyebilir.

Kültürel Farklılıklar ve Terapi Süreci

Terapi süreci hem psikolog hem de danışan için heyecan verici bir süreç olabilir. Bu iki birey arasında yaşanan etkileşimin arka planında kültürel farklılıkların ve kültüre dayalı anlamlandırma biçiminin büyük bir etkisi olabilir. Kültür faktörü her ne kadar bilinçli bir şekilde olmasa da istemsizce bizlerin zihnine işleyebilir. Bu da bizim anlatılanları algılayıp yorumlama sürecimizi etkileyebilir. Bu yüzden hem psikoloğun hem de danışanın kültürel geçmişi terapötik ilişkide önemli bir yer edinebilir ⁷.

Bu aşamada en önemli olan şey psikoloğun kendi içerisinde kültürün ona kattığı ve onda etkisinin olduğunu düşündüğü normları fark edip ona göre davranmasıdır. Ayrıca danışanın etkilendiği kültürün psikoloğu tarafından araştırılıp ona göre müdahale yöntemleri geliştirilmesi danışan ve psikolog arasında bulunan profesyonel ilişkinin bağlarını da güçlendirebilir. Bu kültürel farklılıkları tanıma ve ayırdına varabilme sosyal hayatımızda işe yaradığı ve bizi daha bilinçli bir hale getirebildiği gibi terapi sırasında da psikolog ve danışan arasındaki iletişimi kolaylaştırabilir.