Daha iyi hissetmeye bugün başlayın
Siz de 500 bin mutlu danışanımız gibi hayatınızın kontrolünü elinize alın.
Kumar Nedir?
Kumar oynama davranışı, maddi veya manevi bir kazanç elde etmek amacıyla, değer taşıyan bir şeyi riske atma eylemidir. Kumar oyunları kağıt, zar, at yarışı, veya spor müsabakaları gibi geleneksel şans oyunları ile birlikte teknolojik gelişmeler sonucunda ortaya çıkan sanal kumar sitelerini, bahis sitelerini de kapsamaktadır.
Kumar oynama davranışı, devamlı ve tekrar eden bir duruma geldiğinde oldukça sıkıntılı bir hal alıp kişinin yaşamında büyük aksamalara sebep olabilir. Kumar oynama davranışında bulunan kişilerin yaklaşık %10-15'i, bu tanım kapsamına girmektedir1.
Kumar Bağımlılığı Nedir?
Kumar bağımlılığı, kişinin olumsuz sonuçları göz ardı ederek, dürtüsel ve kontrolsüz bir şekilde kumar oynamasına yönelik içsel bir zorunluluk içeren psikiyatrik bir bozukluktur. Bu bağımlılık türü kişinin finansal, sosyal ve kişisel refahını etkileyebilecek çeşitli alanlarda olumsuz etkiler yaratabilir. Kumar bağımlılığı, biyolojik ve çevresel faktörlerin birleşimiyle şekillenir3,4. Günümüzde özellikle sanal kumar bağımlılığı yaygın bir hal almıştır.
Kumar Oynama Bozukluğu
Son yayınlanan Amerikan Psikiyatri Birliğinin Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı’nda (DSM-5) kumar bağımlılığı, bağımlılıklar kategorisine dahil edilmiş ve “Madde ile ilişkili olmayan bozukluk” başlığı altında “Kumar Oynama Bozukluğu (Gambling Disorder)” olarak tanımlanmıştır.
Kumar oynama bozukluğu, kişinin kumar oynama alışkanlığını kontrol edememesi nedeniyle kişisel, ailevi ve mesleki yaşantısının olumsuz etkilendiği bir durumu ifade eder. Bu bozukluk, istenmeyen ve tekrarlayan kumar davranışlarıyla karakterizedir2 ve başlangıçta kazanç elde etme arzusu ile başlayıp zamanla kontrol edilemez bir davranışa dönüşebilir.
Kumar oynama bozukluğu düşük bir yaygınlığa sahiptir ancak yaşam boyu görülen yaygınlık oranları %0,4 ile %1 arasında değişmektedir. Bu bozukluğun kadınlarda görülme sıklığı, erkeklere kıyasla daha düşüktür (%0,2'ye karşı %0,6). Kumar oynama bozukluğu, genellikle erkeklerde ergenlik döneminde başlamakla birlikte, kadınlarda bu sorun genellikle 20-40 yaş aralığında ortaya çıkar.
Kadınlarda kumar oynama bozukluğunun başlangıç yaşı erkeklere göre daha ileri olabilir, ancak dikkat çekici bir şekilde, bozukluğun kadınlarda ilerleme hızı erkeklere kıyasla daha yüksektir. Bu veriler, kumar oynama bozukluğunun cinsiyet ve yaş faktörlerine bağlı olarak nasıl değişiklik gösterdiğine dair önemli bir perspektif sunmaktadır1.
Kumar Oynama Bozukluğu Belirtileri
A. Bir yıl içinde en az dört (veya daha fazla) aşağıdaki belirtilerden biri ile ortaya çıkan ve klinik olarak belirgin sıkıntıya veya işlevsellik düşüklüğüne neden olan, sürekli ve tekrarlayıcı sorunlu bir kumar oynama davranışı:
- Coşkuyu artırmak için giderek daha fazla para ile kumar oynama ihtiyacı
- Kumar oynamayı bırakma veya durdurma çabalarında huzursuz veya sinirli olma
- Kumar oynama davranışını kontrol etme, bırakma veya durdurma amacıyla tekrarlayan, sonuçsuz çabalar
- Sık sık kumar oynama düşünceleri (örneğin, geçmiş kumar deneyimlerini sürekli düşünme, bir sonraki kumar girişimini engelleme veya planlama, kumar için para bulma yollarını düşünme)
- Sıkıntılı durumlarda kumar oynama (örneğin, çaresiz, suçlu, bunalmış, çökkün olma)
- Para kaybettikten sonra, kayıpları telafi etmek için tekrar geri dönme alışkanlığı
- Kumar oynamayı gizlemek için yalan söyleme
- Kumar oynamak nedeniyle önemli ilişkileri, işi, eğitimi veya iş olanaklarını riske atma veya kaybetme
- Kumar oynamak nedeniyle düştüğü maddi zorluklardan kurtulmak için başkalarından maddi destek talep etme
B. Kumar oynama davranışı, bir mani dönemi ile daha iyi açıklanamaz5.
Kumar Oynama Bozukluğu Nedenleri
Kumar oynama bozukluğu, karmaşık bir mozaik içinde şekillenen psikolojik, nörobiyolojik ve nörobilişsel etmenlerin birbirleriyle etkileşimini içeren bir durumdur. Bu karmaşık tablonun altında yatan nedenleri anlamak adına biyopsikososyal model, bilinmeyenin ardındaki kapıyı aralamamıza yardımcı olan önemli bir çerçeve sunar.
Nörobiyolojik Perspektif
Nörobiyolojik perspektiften bakıldığında, kumar oynama davranışının temelini atan genetik faktörlerin, kişilik özelliklerini de içeren bir biyopsikososyal modelin önemli bir unsurunu oluşturduğu gözlemlenmiştir. Dopamin D2A1 alel reseptör geninin varlığının, özellikle dopaminin ödül yolu üzerindeki bozukluklara neden olarak bireyleri ödül arayışına sürükleyip, bağımlılık yaratan dürtüsel ve kompulsif davranışlara yönlendirdiği belirtilmiştir.
Davranışsal Kuramlar
Davranışsal kuramlar, kontrolsüz kumar oynama davranışını pekiştirme mekanizmaları aracılığıyla öğrenilmiş işlevsel olmayan bir davranış olarak tanımlar. Bu bağlamda, kumar oynama bozukluğunun başlangıç evresindeki 'kazanma evresi', pekiştirmenin oynadığı önemli rolü vurgular.
Genel Bağımlılık Kuramı
Bu kuram, bir davranışın bağımlılığa dönüşmesini bu davranışın psikolojik olarak yatkın olan bireylerde duygudurum değiştirici bir işlevi yerine getirmesiyle açıklar. Kumar oynama bozukluğunda, bu davranışın işlevsel olmayan başa çıkma stratejileriyle, özellikle aşırı alkol ve madde kullanımıyla ilişkilendirildiği ifade edilmektedir.
Çevresel Faktörler
Stresli yaşam olayları, olumsuz yaşam koşulları, erken yaşta kumarla tanışma ve kumar oynayan aile bireyleri veya arkadaşlar gibi çevresel etkenlerin yanı sıra genetik yatkınlığın rolü, kumar oynama bozukluğunun gelişiminde etkili olan unsurlar arasında sayılmalıdır.
Nörotransmitterler
Kumar oynama bozukluğunda dopamin, serotonin, norepinefrin ve glutamat gibi nörotransmiterlerin etkili olduğu düşünülmektedir. Bu kimyasal sinyallerin dengesizliği, dürtüsel davranışları artırabilir ve ödül arayışı ile ilişkilendirilen bir bozukluğa yol açabilir1.
Kumar Bağımlılığı Nasıl Bırakılır?
Kumar bağımlılığından kurtulma süreci kişiden kişiye değişebilir ve çeşitli faktörlere bağlı olarak farklılık gösterebilir. Bu süreç, bağımlılığın şiddeti, süresi, bireyin motivasyonu, destek sistemleri ve tedavi yöntemleri gibi çeşitli etkenlerden etkilenebilir.
Kimi kişiler, bağımlılıktan hızlı bir şekilde kurtulabilir iken, diğerleri için bu süre daha uzun olabilir. Kumar bağımlılığı tedavi süreci, kişinin bağımlılığını anlaması, bu konuda destek alması ve sağlıklı yaşam becerilerini öğrenmesi üzerine odaklanır. Kişinin kendisine ve tedavi planına bağlı olarak, kumar bağımlılığından kurtulma süreci zaman içinde olumlu bir gelişme kaydedebilir. Ancak, bu süreçte geriye düşmeler veya zorluklar yaşanabilir ve tedavi sürecinin etkinliği kişinin kişisel çabalarına, isteğine ve destek sistemine bağlı olarak değişebilir.
Kumar Bağımlılığının İlaç Tedavisi
Bağımlılıkla mücadelede genel olarak üç aşama bulunur. İlk aşama, detoksifikasyon, yani bağımlılıkla ilişkili yoksunluk semptomlarını hafifletme sürecidir. Bu aşamada, kişinin rahatlamasına ve geçişe yardımcı olabilecek çeşitli ilaçlar kullanılabilir.
İkinci aşama, iyileşmeye odaklanan bir dönemdir. Burada, kişi sürekli motivasyonunu korumayı, arzularla başa çıkma stratejilerini öğrenmeyi ve sağlıklı davranışlar geliştirmeyi hedefler. İlaçlar ve özel terapiler bu aşamada da devrede olabilir.
Üçüncü ve son aşama ise uzun vadeli iyileşmeyi sürdürmeye odaklanır. Bu aşamada, motivasyonun zayıflayabileceği, bağımlılıkla ilişkili davranışların cazip hale gelebileceği dönemde, dikkatli olmak önemlidir. Stres, kişiler arası anlaşmazlıklar ve diğer tetikleyici faktörlere karşı hazırlıklı olmak bu aşamada kritiktir.
Özellikle patolojik kumar oynama durumunda, tedaviye yönelik engeller arasında utanç, damgalanma korkusu ve tedaviyi reddetme eğilimi bulunabilir. Ancak, bu tedavide kullanılan ilaçlar, özellikle opioid reseptör antagonistleri (naltrekson, nalmefen), bağımlılıkla etkili bir mücadelede güçlü bir destek sunar. Bu ilaçlar, sadece uyuşturucu ve alkol bağımlılığı için değil, aynı zamanda kumar ve diğer bağımlılık türleri için de umut vadeden sonuçlar göstermektedir2.
Kumar Bağımlılığı ve Psikoterapi Süreci
Psikoterapi, kumar bağımlılığı olan kişiler için bağımlılığı azaltma ve bırakma sürecinde psikolojik destek sağlamaktadır. Psikoterapi yöntemleri bireysel ya da grup seansları şeklinde uygulanabilir ve farklı yaklaşımları içerir. Kumar bağımlılığı ile mücadele etme sürecinde bilişsel davranışçı terapi (BDT), motivasyonel görüşme (MI) veya psikodinamik terapi oldukça yardımcı olabilmektedir.
1. Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT)
Kumar bağımlılığı için sıkça kullanılan ve etkili bir terapi türüdür. Bu terapi yöntemi, insanların kumar davranışlarını tetikleyen ve sürdüren mantıksız ve olumsuz düşünceleri tanımlamalarına ve bu düşüncelere meydan okumalarına odaklanır. Ayrıca, kumar dürtüsüne direnme, duyguları yönetme ve nüks etmeyi önleme becerilerini öğretir.
2. Motivasyonel Görüşme (MI)
Motivasyonel görüşme (MI), kumar bağımlılığı olan bireylere yardımcı olmak için kullanılan başka bir terapi türüdür. MI, danışanın motivasyonunu ve değişiklik yapma hazır olduğu durumları artırmaya odaklanan bir yöntemdir. Kişi merkezlidir ve işbirliği esasına dayanır, bu da danışanın kendi değişim kararlarını keşfetmelerine ve güçlendirmelerine yardımcı olur.
3. Psikodinamik Terapi
Psikodinamik terapi, kumar bağımlılığının bilinçaltı ve duygusal yönlerine odaklanan bir yaklaşımdır. Bu terapi ekolü kişinin erken yaşam deneyimlerinin, kişilik ve ilişkilerinin kumar davranışlarını nasıl etkilediğini anlamasına yardımcı olur. Aynı zamanda, duygularını ifade etme ve işleme yeteneklerini geliştirmeye yönelik destek sağlar. Sonuç olarak, bu terapilerin her biri kumar bağımlılığıyla başa çıkmak için farklı yollar sunar ve kişinin ihtiyaçlarına ve tercihlerine bağlı olarak uygulanabilir2,6,7.
Kumar Bağımlılığı İle Mücadele Etmenin 4 Yolu
Kumar oynama davranışı bir bağımlılık halini aldığında bir uzmana başvurmak, gerekli tedavi yaklaşımları ve psikoterapi yöntemlerinden destek almak büyük önem taşır. Kumar oynama davranışı ciddi bir hal almaya başladığında kendi başınıza yapabileceğiniz bazı baş etme yöntemleri de bu süreçte yardımcı olabilir. Kumar bağımlılığına karşı kendiniz yapabileceğiniz bazı mücadele yaklaşımları şunlardır:
1. Yardıma ihtiyacınız olduğunu kabul etmek
Kumar bağımlılığının üstesinden gelmenin ilk adımı, bir sorununuz olduğunu ve yardıma ihtiyacınız olduğunu kabul etmektir. Sorunu inkar etmek veya küçümsemek durumu yalnızca kötüleştirecektir. Kumar oynama alışkanlıklarınızın kapsamı ve etkisi konusunda kendinize ve başkalarına karşı dürüst olun. Ayrıca durumunuzun değerlendirilmesi ve teşhisi için profesyonel yardım almayı veya bir destek grubuna katılmayı gözden geçirin.
2. Tetikleyicilerinizi tanımlamak
Tetikleyiciler, kumar oynama isteğine neden olan durumlar, düşünceler, duygular veya davranışlardır. Bunlar stres, can sıkıntısı veya öfke gibi içsel etmenler olabileceği gibi, reklamlar, arkadaşlar veya etkinlikler gibi dışsal etmenler de olabilir. Kumar oynamaktan kaçınmak için sizi neyin tetiklediğini ve bunlarla nasıl başa çıkacağınızı bilmek önemlidir. Kumar oynama alışkanlıklarınızı takip etmek ve tetikleyicilerinizi belirlemek için bir günlük tutabilir veya bir uygulama kullanabilirsiniz. Ardından, önceden plan yapabilir ve bu tetikleyiciler ile başa çıkmak için rahatlama, dikkat dağıtma veya problem çözme gibi alternatif yollar bulabilirsiniz.
3. Kumar oynamaya erişim kanallarınızı ortadan kaldırmak
Kumarı bırakmanın en etkili yollarından biri, kumar oynama fırsatını ve erişimini ortadan kaldırmaktır. Bunu, kumarhaneler, çevrimiçi siteler veya kumar oynayan arkadaşlar gibi kumar oynamayı teşvik eden yerlerden ve kişilerden kaçınarak yapabilirsiniz. Ayrıca kumar uygulamalarını ve web sitelerini cihazlarınızdan engelleyebilir veya silebilir, kredi kartlarınızı iptal edebilir ve nakit erişiminizi sınırlayabilirsiniz. Güvendiğiniz birinden mali durumunuzu yönetmesini veya harcamalarınız konusunda sizi sorumlu tutmasını isteyebilirsiniz.
4. Kumarın yerine başka sağlıklı baş etme yöntemleri koymaya çalışmak
Kumar, hayatınızdaki heyecan, sosyalleşme veya kaçış ihtiyacı gibi bir boşluğu dolduruyor olabilir. Kumarın sizin için doldurduğu yeri anlamaya çalışmak bu noktada önemlidir. Kumarı bırakmak için ihtiyaçlarınızı ve ilgi alanlarınızı karşılayabilecek sağlıklı ve tatmin edici alternatifler bulabilir, spor, müzik veya sanat gibi yeni hobiler keşfedebilir veya eski ilgi alanlarınızla yeniden bağlantı kurabilirsiniz.
Ayrıca aileniz ve arkadaşlarınızla daha fazla zaman geçirebilir veya bir kulübe ya da topluluk grubuna katılabilirsiniz. Bağımlılık ile mücadelede bir amaç için gönüllü olmak veya kişisel, profesyonel bir hedefin peşinden gitmek de iyi bir baş etme yöntemi olabilir.
Kaynakça
- Aksu, M. (2022). Kumar oynama bozukluğu tanısı almış bireylerde dürtüsellik ve bilişsel esnekliğin kumar oynama şiddeti ile ilişkisi. Yüksek lisans tezi, Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
- Çakmak, S., & Tamam, L. (2018). Kumar oynama bozukluğu: Genel bir bakış. Bağımlılık Dergisi, 19(3), 78-97.
- Tyler, M. (2016, Aralık 17). Gambling addiction: Symptoms, causes, and treatment. Healthline. https://www.healthline.com/health/addiction/gambling
- Mayo Clinic Staff. (2022, Haziran 18). Compulsive gambling - Symptoms & causes. Compulsive gambling - Symptoms & causes - Mayo Clinic
- Amerikan Psikiyatri Birliği, Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal Elkitabı, Beşinci Baskı (DSM-5), Tanı Ölçütleri Başvuru Elkitabı’ndan, çev. Köroğlu E, Hekimler Yayın Birliği, Ankara, 2013.
- Wade, D. (2022, Haziran 1). Gambling disorder: Treatment for gambling addiction. Psych Central. https://psychcentral.com/disorders/gambling-disorder-treatment-for-gambling-addiction/ sitesinden alındı.
- Sohn, E. (2023, Temmuz 1). How gambling affects the brain and who is most vulnerable to addiction. https://www.sciencenews.org/article/gambling-addiction-brain-vulnerable
