Spor Beyni Nasıl Etkiliyor? Egzersizin Nörobiyolojisi

Sinirbilim Uzmanı Asena Himmetoğlu
Yayınlanma Tarihi 29.04.2024 Güncellenme Tarihi 10.05.2024
Spor Beyni Nasıl Etkiliyor? Egzersizin Nörobiyolojisi

Daha iyi hissetmeye bugün başlayın

Siz de 500 bin mutlu danışanımız gibi hayatınızın kontrolünü elinize alın.

İÇİNDEKİLER

Bilgi bombardımanı ve hızlı yaşam temposu ile her gün zihnimize meydan okuyan birçok etkenle başa çıkarken beyin sağlığımızı korumak daha da önemli hale geliyor. Egzersizin sadece bedeni değil, aynı zamanda beynimizin açığa çıkan potansiyelini de artırdığı araştırmalar ile kanıtlanıyor.

Bu yazımızda, fiziksel olarak aktif olmanın, yaşam kalitesini ve iyi olma durumunu artırmak için neden bir yol olarak önerildiğini inceleyeceğiz ve egzersizin beyin sağlığı üzerindeki etkilerini keşfedeceğiz.

Egzersiz Neden Önemlidir?

Fiziksel aktivitenin sadece bedenimizi değil, aynı zamanda zihinsel ve duygusal refahımızı da olumlu yönde etkilediğini göz ardı etmemeliyiz. Yaşam kalitesini sürdürmek ve artırmak evrensel bir hedef olup, içerisinde fiziksel, duygusal, sosyal ve zihinsel sağlığı içerir1. Egzersiz enerjiyi artırır, stresle başa çıkmamızda rol oynar, sosyal bağları güçlendirmemizde yardımcı olur ve genel yaşam memnuniyetimizi yükseltir. Fiziksel aktivitenin yaşamımızın bir parçası haline gelmesi, sadece kendi sağlığımıza değil aynı zamanda toplumun genel refahına da katkıda bulunabilir.

Birçok araştırma makalesinde fiziksel aktivite ile yaşam kalitesi ve iyi olma arasındaki ilişki, farklı yaş grupları ve mental sağlık koşulları açısından incelenmiştir. Bir incelemede, fiziksel aktivitenin yaşam kalitesi ve iyi olma durumunu artırmak için yüksek potansiyel taşıdığını ortaya koymuştur. Rastgele kontrollü denemelerden elde edilen:

  • Güçlü kanıtlar; fiziksel aktivitenin 18-65 yaş arasındaki yetişkinlerde ve yaşlılarda yaşam kalitesi ve iyi olma durumunu iyileştirdiğini öne sürmüştür.
  • Orta düzeyde kanıtlar; fiziksel aktivitenin şizofreni ve Parkinson hastalığına sahip bireyler üzerinde olumlu etkiler gösterdiğini,
  • Sınırlı kanıtlar ise büyük klinik depresyon veya bipolar bozukluğa sahip gençlerde ve yetişkinlerde iyileşmeleri işaret etmektedir.
  • Ancak, demansa sahip bireyler için yetersiz kanıtlar bulunmaktadır.

Egzersiz ve Halk Refahı

Nüfusun yaşlanması, hastalıklar, fiziksel hareketsizlik ve küresel sıcaklık artışı, halk sağlığı sorunlarını ortaya çıkarmaktadır. İklim değişikliği ve aşırı sıcaklıkların etkileri, bireylerin dayanıklılığını azaltabilir; ancak, fiziksel aktivitenin bu konuda potansiyel bir katkı sağlaması mümkündür. Bu bağlamda, düzenli fiziksel aktivitenin ömür boyu sürdürülmesinin, küresel sıcaklıklara uyumda önemli bir rol oynayabileceği vurgulanmaktadır3.

Kısa vadeli fiziksel aktivitenin güven ve güvenilirlik üzerinde olumlu etkileri olduğunu gösteren bir laboratuvar deneyi yapılmıştır. Sonuçlar, fiziksel aktivitenin bireyler arasındaki iş birliğini artırabileceğini ve toplumsal etkinliği güçlendirebileceğini göstermektedir4.

Yaşlılıkta Egzersiz ve Spor

Maksimal oksijen tüketimi, vücudunuzun ne kadar iyi bir şekilde çalıştığını gösteren önemli bir göstergedir. Yaşlı insanlarda yapılan araştırmalarda bu tüketimin, yaşla birlikte azaldığı ortaya çıkmıştır. Yaşlandıkça vücuttaki birçok değişiklik, özellikle kalp ve kastaki değişiklikler, oksijeni verimli kullanma kapasitesinde bir düşüşe neden oluyor.

Yaşlılıkta Ortaya Çıkan Fiziksel Değişiklikler

Yaşlılıkta ortaya çıkan fiziksel değişikliklerden bazıları şunlardır5:

  • Vücudun oksijeni nasıl kullandığına dair bir gösterge olan maksimum arteriyovenöz oksijen farkında düşüş
  • Kalbin en fazla ne kadar kan pompalayabileceği, yani maksimum kalp debisinde azalma
  • Yaşlanan kasların oksijeni kullanma kapasitesinde düşüş
  • Kas kütlesindeki azalma
  • Periferik dirençteki artış
  • Kaslardaki kan damarı yoğunluğunun azalması
  • Damar iç yüzeyinin düzensizleşmesi ve
  • Kasların oksijeni kullanma kapasitesindeki azalmalar

Sağlıklı Yaşlanmak İçin Egzersiz

Düzenli egzersiz, özellikle aerobik egzersiz, yaşlanma sürecindeki maksimal oksijen tüketimi düşüşünü azaltabilmektedir. Aerobik egzersiz, kardiyovasküler hastalık risk faktörlerinden biri olan endotel disfonksiyonunu düzeltici etkiye sahiptir. Aynı zamanda kalp atım hızı değişkenliğini artırarak otonom sistemin yaşlanma nedeniyle oluşan bozukluğunu azaltabilmektedir5.

Yaşlanan kas fonksiyonunu iyileştirmek için özellikle direnç egzersizi (ağırlık kaldırma gibi) önerilir. Direnç egzersiz programları, özellikle yaşlı bireylerde kas kütlesi ve gücünü artırabilir.

Aeorobik Egzersiz Nedir? Beyne Nasıl Bir Etkisi Olur?

Aerobik egzersiz, oksijen kullanarak enerji üretimiyle gerçekleşen ve kalp atış hızını artıran ritmik ve sürekli bir fiziksel aktivite türüdür6. Bu tür egzersiz, genellikle uzun süreli ve düşük ile orta şiddetteki aktiviteleri içerir, örneğin hızlı yürüyüş, koşu, bisiklet sürme veya yüzme gibi aktiviteleri kapsar.

Aerobik egzersiz, kardiyovasküler sistem ve akciğer kapasitesini artırarak genel maksimal oksijen tüketimi geliştirmeye yöneliktir. Bu tür egzersiz, dayanıklılığı artırmanın yanı sıra kilo kontrolü, dolaşım sistemi sağlığı ve genel iyi hissetme üzerinde olumlu etkiler sağlar.

Egzersizin Beynimizde Neden Olduğu Değişiklikler Nelerdir?

İnsanlarda yapılan araştırmalar, düzenli aerobik egzersizin bilişsel fonksiyonlarda, nöroplastisite ve davranış plastisitesinde iyileştirmeler sağlayabileceğini göstermiştir; bu uzun vadeli etkiler arasında artan nöron büyümesi, artan nörolojik aktivite, stresle başa çıkma yeteneğinde artış, davranışın bilişsel kontrolünün iyileştirilmesi, bellekte iyileşme, bilişsel kontrol ve bellekle ilişkilendirilen beyin yapıları ve yollarındaki yapısal ve fonksiyonel iyileşmeler yer alabilir 7,8,9.

Egzersizin Kısa Vadeli Etkileri

Tek bir egzersiz seansının dahi bir dizi bilişsel fonksiyonu geçici olarak iyileştirdiği gösterilmiştir. Sağlıklı genç ve orta yaşlı yetişkinler üzerinde yapılan çalışmalar, akut egzersizin biliş üzerinde olumlu etkiler yarattığını, özellikle bilgi işleme hızı ve yürütme işlevlerinin 2 saat boyunca iyileştiğini ortaya koymuştur 10,11,12.

Çocuklar üzerinde yapılan araştırmalar, tek seferlik egzersizlerin bilişsel fonksiyonlarda iyileşmeye neden olduğunu göstermiştir13.

Düzenli egzersiz sonrasında bilişsel fonksiyonların daha belirgin bir şekilde geliştiğini gösterilmiştir.

Çalışmalar, egzersiz sırasında görsel dikkat ve çalışma belleği görevlerinde egzersizle eş zamanlı iyileşmelerin olduğunu göstermektedir14,15.

Egzersizin Uzun Vadeli Etkileri

Birkaç ay süren düzenli egzersizin, bir dizi yürütme işlevini ve çeşitli hafıza türlerini kalıcı olarak iyileştirdiği gösterilmiştir7,8,13,16. Özellikle, düzenli aerobik egzersizin dikkat kontrolünü, bilgi işleme hızını, bilişsel esnekliği, çalışma belleği güncelleme ve kapasitesini, deklaratif belleği,[note 6] ve uzamsal belleği iyileştirdiği gösterilmiştir.

Hareketsiz bir yaşam tarzına sahip bireyler, daha aktif olmayan diğer bireylere kıyasla bozulmuş yürütme işlevlerine sahip olma eğilimindedir.

Egzersiz ve yürütme işlevleri arasında karşılıklı bir ilişki de not edilmiştir: dikkat kontrolü ve inhibisyon kontrolü gibi yürütme kontrol süreçlerindeki iyileştirmeler, bir bireyin egzersiz yapma eğilimini artırır.

Egzersiz ve Stres

Egzersiz yapmak, sinir hücrelerinin hayati fonksiyonlarını sürdürmelerine ve yeni bağlantılar kurmalarına yardımcı olan beyinde türetilen sinir büyüme faktörü BDNF yani Brain Derived Neurotrophic Factor’ün ifadesinde ve sinyalleşmede etkilidir. Egzersiz yapmak; BDNF sinyalleşmesi ve ifadesinde stresin azalttığı azalmayı tersine çevirerek, depresyon gibi stresle ilişkili rahatsızlıklara karşı bir tampon görevi görür.

Aerobik egzersiz, fiziksel kondisyonu artırır, HPA ekseninin reaktivitesini azaltır ve bu nedenle insanlarda psikolojik strese biyolojik tepkiyi azaltır10,27.

Egzersiz, özellikle de aerobik egzersiz, fiziksel bir stres faktörü olarak kortizol salınımını yoğunluğa bağlı olarak uyarır ancak geçici negatif enerji dengesine yanıt olarak ortaya çıktığı için uzun vadeli kortizol üretiminde artışa neden olmaz18.

Egzersiz ve Beyin Plastisitesi

Aerobik egzersiz, nörotrofaktörlerin (BDNF gibi) üretimini artırır, bu da beyinde kan damarı oluşumunu, yetişkin nöron oluşumunu ve diğer nöroplastisite türlerini teşvik ederek bilişsel fonksiyonlarda ve çeşitli hafıza türlerinde gelişmeleri sağlar7,19,20,21.

IGF-1 Nörotrofaktörü

Beyinde, IGF-1, BDNF gibi, bilişsel fonksiyonlar, nörogenez ve nöronal hayatta önemli bir rol oynayan bir nörotrofik faktör olarak işlev görür 22 ve fiziksel aktivite, kan serumundaki IGF-1 seviyelerinin artmasıyla ilişkilidir.

IGF-1'in egzersize bağlı yetişkin nörogenezinin önemli bir aracıdır. (25) IGF-1; nörogenez için "vücut kondisyonu"nu "beyin kondisyonu"yla bağlayan bir faktör olarak tanımlanmıştır. Egzersiz sırasında kana salınan IGF-1 miktarı, egzersiz yoğunluğu ve süresi ile pozitif bir şekilde ilişkilidir26.

VEGF Sinyali

VEGF, nörotrofik kan damarı büyümesini teşvik eden bir sinyal proteinidir. BDNF ve IGF-1 gibi, aerobik egzersiz VEGF biyosentezini de arttırır. Böylece kan damarı oluşumunu ve nörogenezi (özellikle hipokampüste) teşvik eder21,27.

İrisin

Vücutta meydana gelen fiziksel aktivitenin bir yan ürünü olan bu maddenin, "Alzheimer hastalığı fare modellerinde hem bilişsel bozukluğu hem de nöropatolojiyi iyileştirebilecek" bir potansiyele sahip olabileceği savunulmaktadır. Bu nedenle, irisin ve düzenleyici sistemleri, insanlarda bilişsel fonksiyonu iyileştirmek veya Alzheimer hastalığını hafifletmek için potansiyel müdahaleler için araştırılmaktadır28,29,30.

Deneyler, irisinin farelerde BDNF ve nörogenezin düzenlenmesi ile ilişkili olabileceğini göstermektedir31.

Beyinde Egzersizden Etkilenen Bölgeler Nelerdir?

Birkaç ay süren düzenli aerobik egzersiz, neredeyse beyinin tüm bölgelerinde yürütme işlevlerinde klinik olarak anlamlı iyileştirmelere ve gri madde hacminde artışlara neden olur7,8,32,33.

Aerobik egzersize yanıt olarak gri madde hacminde büyükten küçüğe iyileşme gösteren beyin yapıları şunlardır:

  • prefrontal korteks
  • kaudat çekirdek
  • hipokampus
  • anterior singulat korteks
  • pariyatal korteks
  • beyincik
  • nükleus akumbens
kürek çeken insanlar görseli

Egzersiz ve Öfori (Mutluluk ve Coşku Hali)

Sürekli egzersiz, geçici bir mutluluk ve coşku durumu yaratabilir buna “öfori” denir. Bu durum, olumlu duygusal bir deneyim, zevk ve derin memnuniyet hissi içerir. Uzun mesafe koşusunda "koşucu çılgınlığı" veya kürek çekmede "kürek çılgınlığı" olarak adlandırılan bu durum, güncel tıbbi incelemelere göre, egzersizle ilişkili öforiyi oluşturan fenetilamin, β-endorfin ve anandamid gibi doğal bileşenlere dayanmaktadır34,38.

Egzersizin Terapötik Etkisi

Stres, hayatımızda sık sık karşılaştığımız bir durumdur, beynimizdeki bir bölge olan hipokampüs, stresle yakından ilişkilidir ve bu bölgedeki BDNF'yi etkileyebilir. BDNF, beyin hücrelerinin sağlığını ve işlevini desteklemektedir. Stres yaşadığımızda, hipokampüsteki BDNF seviyeleri azalabilir, bu da beyin hücrelerinin sağlığı için pek iyi değildir. Ancak, egzersiz yapmak, sadece bedenimizi değil, aynı zamanda beynimizi de olumlu yönde etkiler. Egzersiz yaptığımızda, BDNF seviyelerimiz ve sentezi artar.

Örneğin, artan BDNF sinyali, daha iyi düşünme yeteneği, daha iyi ruh hali ve daha iyi bellek ile ilişkilidir. Ayrıca, BDNF'nin anksiyeteyi azaltıcı ve depresyonla mücadelede yardımcı olduğu da düşünülmektedir. Yani, egzersiz yapmak aynı zamanda zihinsel sağlığımızı da güçlendirebilir. Bu nedenle, stresle başa çıkmak ve daha iyi bir zihinsel sağlık için egzersiz yapmak önemlidir. Egzersiz yaparak beynimize iyi bakmak, kendimizi daha mutlu, daha sağlıklı ve daha iyi hissetmemize yardımcı olabilir.

Egzersiz yapılması stresin kısa vadeli neden olduğu BDNF azalmasını tersine çevirmektedir. BDNF azalmasının tersine çevrilmesi stresin hemen önlenebilmesini sağlar. BDNF azalmasının tersine çevrilmesi veya artışı uzun vadede stresle ilişkili rahatsızlıklara karşı bir tampon görevi görmeye yardımcı olduğu belirtilmektedir. Koşu, yüzme ve bisiklet gibi orta-yüksek yoğunluklu aerobik egzersizlere katılmak BDNF seviyelerinde üç katına kadar bir artışa neden olur 22. Ayrıca, araştırmalar BDNF'nin hipokampal nörogenez, sinaptik plastisite ve sinir onarımındaki rolüne büyük destek sağlamıştır7,22.

Kapatırken

Bu yazımızda, egzersizin sağlıklı yaşam ve yaşlanma sürecindeki olumlu etkilerini keşfettik. Egzersiz, sadece bedenimizi güçlendirmekle kalmayıp, aynı zamanda zihinsel sağlığımızı destekleyen kilit bir unsurdur. Zihinsel gerilemeyi, bellek kaybını ve bilişsel fonksiyonlardaki azalmaları önlemek veya en aza indirmek için düzenli egzersiz kritik bir rol oynar. Bu nedenle, egzersizi yaşam tarzımızın vazgeçilmez bir parçası haline getirerek hem bedensel hem de zihinsel yönden kendimize değerli bir yatırım yapmaya devam edebiliriz. Unutmayın, sağlıklı bir zihin, sağlıklı bir yaşamın anahtarıdır.

Kaynakça

  1. Marquez DX, Aguiñaga S, Vásquez PM, Conroy DE, Erickson KI, Hillman C, Stillman CM, Ballard RM, Sheppard BB, Petruzzello SJ, King AC, Powell KE. A systematic review of physical activity and quality of life and well-being. Transl Behav Med. 2020 Oct 12;10(5):1098-1109. doi: 10.1093/tbm/ibz198. PMID: 33044541; PMCID: PMC7752999.
  2. Reimers CD, Knapp G, Reimers AK. Does physical activity increase life expectancy? A review of the literature. J Aging Res. 2012; 2012:243958. doi: 10.1155/2012/243958. Epub 2012 Jul 1. PMID: 22811911; PMCID: PMC3395188.
  3. Deshayes TA, Périard JD. Regular physical activity across the lifespan to build resilience against rising global temperatures. EBioMedicine. 2023 Oct;96:104793. doi: 10.1016/j.ebiom.2023.104793. Epub 2023 Sep 7. PMID: 37689024; PMCID: PMC10498184.
  4. Di Bartolomeo, G., & Papa, S. (2017). The Effects of Physical Activity on Social Interactions: The Case of Trust and Trustworthiness. Journal of Sports Economics. https://doi.org/10.1177/1527002517717299
  5. Garatachea N, Pareja-Galeano H, Sanchis-Gomar F, Santos-Lozano A, Fiuza-Luces C, Morán M, Emanuele E, Joyner MJ, Lucia A. Exercise attenuates the major hallmarks of aging. Rejuvenation Res. 2015 Feb;18(1):57-89. doi: 10.1089/rej.2014.1623. PMID: 25431878; PMCID: PMC4340807.
  6. Patel H, Alkhawam H, Madanieh R, Shah N, Kosmas CE, Vittorio TJ. Aerobic vs anaerobic exercise training effects on the cardiovascular system. World J Cardiol. 2017 Feb 26;9(2):134-138. doi: 10.4330/wjc.v9.i2.134. PMID: 28289526; PMCID: PMC5329739.
  7. Gomez-Pinilla F, Hillman C (January 2013). "The influence of exercise on cognitive abilities". Comprehensive Physiology. 3 (1): 403–428. doi:10.1002/cphy.c110063. ISBN 9780470650714. PMC 3951958. PMID 23720292
  8. Buckley J, Cohen JD, Kramer AF, McAuley E, Mullen SP (2014). "Cognitive control in the self-regulation of physical activity and sedentary behavior". Front Hum Neurosci. 8: 747. doi:10.3389/fnhum.2014.00747. PMC 4179677. PMID 25324754
  9. Cox EP, O'Dwyer N, Cook R, Vetter M, Cheng HL, Rooney K, O'Connor H (August 2016). "Relationship between physical activity and cognitive function in apparently healthy young to middle-aged adults: A systematic review". J. Sci. Med. Sport. 19 (8): 616–628.
  10. Basso JC, Suzuki WA (March 2017). "The Effects of Acute Exercise on Mood, Cognition, Neurophysiology, and Neurochemical Pathways: A Review". Brain Plasticity. 2 (2): 127–152. doi:10.3233/BPL-160040. PMC 5928534. PMID 29765853
  11. Basso JC, Shang A, Elman M, Karmouta R, Suzuki WA (November 2015). "Acute Exercise Improves Prefrontal Cortex but not Hippocampal Function in Healthy Adults". Journal of the International Neuropsychological Society. 21 (10): 791–801. doi:10.1017/S135561771500106X. PMID 26581791.
  12. McMorris T, Hale BJ (December 2012). "Differential effects of differing intensities of acute exercise on speed and accuracy of cognition: a meta-analytical investigation". Brain and Cognition. 80 (3): 338–351. doi:10.1016/j.bandc.2012.09.001. PMID 23064033. S2CID 8320775.
  13. anssen M, Toussaint HM, van Mechelen W, Verhagen EA (2014). "Effects of acute bouts of physical activity on children's attention: a systematic review of the literature". SpringerPlus. 3: 410
  14. Dodwell G, Müller HJ, Töllner T (May 2019). "Electroencephalographic evidence for improved visual working memory performance during standing and exercise". British Journal of Psychology. 110 (2): 400–427. doi:10.1111/bjop.12352. PMID 30311188. S2CID 52960179.
  15. Dodwell G, Liesefeld HR, Conci M, Müller HJ, Töllner T (December 2021). "EEG evidence for enhanced attentional performance during moderate-intensity exercise". Psychophysiology. 58 (12): e13923. doi:10.1111/psyp.13923. ISSN 0048-5772. PMID 34370887. S2CID 236969156.
  16. Moreau D, Kirk IJ, Waldie, KE (2017). "High-intensity training enhances executive function in children in a randomized, placebo-controlled trial". eLife. 6:e25062. doi:10.7554/eLife.25062. PMC 5566451. PMID 28825973.
  17. Zschucke E, Gaudlitz K, Ströhle A (January 2013). "Exercise and physical activity in mental disorders: clinical and experimental evidence". J Prev Med Public Health. 46 (Suppl 1): S12–521. doi:10.3961/jpmph.2013.46.S.S12. PMC 3567313. PMID 23412549
  18. Fuqua JS, Rogol AD (July 2013). "Neuroendocrine alterations in the exercising human: implications for energy homeostasis". Metab. Clin. Exp. 62 (7): 911–921. doi:10.1016/j.metabol.2013.01.016
  19. Paillard T, Rolland Y, de Souto Barreto P (July 2015). "Protective Effects of Physical Exercise in Alzheimer's Disease and Parkinson's Disease: A Narrative Review". J Clin Neurol. 11 (3): 212–219. doi:10.3988/jcn.2015.11.3.212. PMC 4507374. PMID 26174783
  20. Szuhany KL, Bugatti M, Otto MW (October 2014). "A meta-analytic review of the effects of exercise on brain-derived neurotrophic factor". J Psychiatr Res. 60C: 56–64. doi:10.1016/j.jpsychires.2014.10.003
  21. Tarumi T, Zhang R (January 2014). "Cerebral hemodynamics of the aging brain: risk of Alzheimer disease and benefit of aerobic exercise". Front Physiol. 5: 6. doi:10.3389/fphys.2014.00006. PMC 3896879. PMID 24478719.
  22. Phillips C, Baktir MA, Srivatsan M, Salehi A (2014). "Neuroprotective effects of physical activity on the brain: a closer look at trophic factor signaling". Front Cell Neurosci. 8: 170. doi:10.3389/fncel.2014.00170. PMC 4064707. PMID 24999318
  23. Aberg D (2010). "Role of the growth hormone/insulin-like growth factor 1 axis in neurogenesis". Endocr Dev. Endocrine Development. 17: 63–76. doi:10.1159/000262529. ISBN 978-3-8055-9302-1. PMID 19955757.
  24. Malenka RC, Nestler EJ, Hyman SE (2009). Sydor A, Brown RY (eds.). Molecular Neuropharmacology: A Foundation for Clinical Neuroscience (2nd ed.). New York: McGraw-Hill Medical. pp. 221, 412. ISBN 9780071481274.
  25. Torres-Aleman I (2010). "Toward a comprehensive neurobiology of IGF-I". Dev Neurobiol. 70 (5): 384–96. doi:10.1002/dneu.20778. PMID 20186710. S2CID 27947753
  26. Gatti R, De Palo EF, Antonelli G, Spinella P (July 2012). "IGF-I/IGFBP system: metabolism outline and physical exercise". J. Endocrinol. Invest. 35 (7): 699–707. doi:10.3275/8456. PMID 22714057. S2CID 22974661
  27. Bouchard J, Villeda SA (2015). "Aging and brain rejuvenation as systemic events". J. Neurochem. 132 (1): 5–19. doi:10.1111/jnc.12969. PMC 4301186. PMID 25327899 "The hormone irisin is found to confer benefits of exercise on cognitive function". medicalxpress.com. Retrieved 21 September 2021.
  28. Reynolds G (25 August 2021). "How Exercise May Help Keep Our Memory Sharp". The New York Times. Retrieved 21 September 2021.
  29. Islam MR, Valaris S, Young MF, Haley EB, Luo R, Bond SF, et al. (August 2021). "Exercise hormone irisin is a critical regulator of cognitive function". Nature Metabolism. 3 (8): 1058–1070. doi:10.1038/s42255-021-00438-z. PMC 10317538. PMID 34417591. S2CID 237254736.
  30. Maak S, Norheim F, Drevon CA, Erickson HP (July 2021). "Progress and Challenges in the Biology of FNDC5 and Irisin". Endocrine Reviews. 42 (4): 436–456. doi:10.1210/endrev/bnab003. PMC 8284618. PMID 33493316.
  31. Batouli SH, Saba V (June 2017). "At least eighty percent of brain grey matter is modifiable by physical activity: A review study". Behavioural Brain Research. 332: 204–217. doi:10.1016/j.bbr.2017.06.002. PMID 28600001. S2CID 205895178.
*Sitemizde bulunan yazılar tıbbi tavsiye içermez ve yalnızca farkındalık yaratmak amaçlıdır. Yazılardan yola çıkarak bir hastalık tanısı konulamaz. Hastalık tanısını yalnızca psikiyatri hekimleri koyabilir.
left arrow   Dijital Detoks: Teknoloji Bağımlılığından Kurtulmanın Yolları ve Faydaları İnternet Bağımlılığı: Belirtileri ve Baş Etme Yöntemleri  right arrow