Uykunun Önemi
Uyku her canlının bedensel ve zihinsel işlevi için günlük ve kaçınılmaz bir ihtiyaçtır. Yeterli ve kaliteli bir uyku, gün içindeki performansı artırır, öğrenme ve hafıza işlevlerini geliştirir, duygusal dengeyi korur ve bağışıklık sistemi sağlığını destekler. Ancak hipersomnia gibi uyku bozuklukları, uyku süresi ve kalitesi açısından neden olduğu sorunlarla bu faydaları görmemize engel olur. Bu nedenle hipersomnianın ve belirtilerinin bilinmesi, sağlıklı bir yaşam için önemlidir.
Peki bir günde kaç saat uyku normaldir? Günlük ihtiyaç duyulan uyku miktarı yaş gruplarına göre değişiklik göstermektedir. Örneğin bebekler günlük 12-15 saat uykuya ihtiyaç duyarken çocuklar için 9-11 saat uyku yeterli görülür. Sağlıklı bir yetişkin ise günün ortalama 7-9 saatini uykuda geçirir. Yani bir yetişkin için ortalama 8 saat uykuyu normal olarak kabul edebiliriz1, 3.
Fakat hiç bu ortalama saatin çok çok üzerinde uyusanız da uykunuzu alamamış gibi hissedip ve hatta uyanamadığınız zamanlar oluyor mu? Eğer siz de sürekli uyumak istiyorsanız o halde gelin birlikte devamlı uyku hali neyin habercisi bakalım. Sürekli uyuma isteği hangi hastalığın belirtisi birlikte keşfedelim.
Hipersomnia Nedir?
Hipersomnia, aşırı uyku ihtiyacı ve fazla uyku süresi ile tanınan bir uyku bozukluğudur. Gece uykusu ortalama 7 saat veya daha fazla sürmesine karşın gün içinde tekrar tekrar uykuya dalma, uyumak isteme veya aşırı uykusuzluk halidir. Hipersomnia kısaca aşırı uyku isteği olarak tanımlanabilir2.
Bu hastalığa sahip kişiler gece tam ihtiyaçları kadar uyusalar dahi gündüzleri tekrar uyuma ihtiyacı hissederler ve uykunun evrelerine dalarlar. Hipersomnia bir çeşit uyku bozukluğu rahatsızlığıdır ve toplumdaki insanların %4 ila %6’sı bu rahatsızlıktan muzdariptirler3..
Hipersomnia hastalığına yakalanan kişiler ne kadar uyurlarsa uyusunlar kendilerini dinlenmiş ve yeterli uyku almış gibi hissetmediklerini belirtmektedirler. Hastalar gün içindeki uyanık oldukları süreçte tam olarak “uyanık” olmakta güçlük çekerler4.
Hipersomnianın hem psikolojik hem de fiziksel olarak insanların yaşam kalitesini olumsuz yönde etkilediği bilinmektedir. Çoğu zaman hastalar bu durumdan kaynaklı günlük aktivelerini ve rutinlerine yerine getirmekte çok zorlanır veya başarısız olurlar. Aşırı uyuma ihtiyacı kişilerin toplumdan soyutlanmasına dahi sebep olabilir5.
Hipersomnia Belirtileri
Hipersomnianın ana belirtisi gün içinde şiddetli bir uyku döngüsüne girmektir. Günlük gerekli olan uyku uyunmuş olsa ile hastalar gün içinde yoğun bir uykusuzluk çekerler ya da uzun saatler boyunca uyurlar8. Bu öğle uykusundan ya da gündüz yapılan şekerlemelerden tamamen farklı bir durumdur. Hastanın günlük rutinlerini ve yaşantısını aşırı derece de etkileyebilecek bir durumdur.
Masum bir gündüz uykusu ile hipersomniayı birbirinden ayırmak için gelin hipersomnianın belirtilerini inceleyelim. Belirttiğimiz gibi hipersomnianın üç farklı türü vardır ve her bir tür kendi içinde farklı belirtiler gösterebilmektedir5-7. Hipersomnia belirtilerini incelerken bu durumu da göz önüne alacağız.
Genel Belirtiler
- Her gece uzun saatler (9 saatten fazla) uyumak daha az uykunun yetmemesi
- Uyanmakta zorlanmak, uyumaya devam etmek istemek
- Gün boyunca yorgun hissetmek
- Gün boyu süren uykululuk hali uyuma isteği
- Rutin işleri yaparken zorlanma
- Odaklanma güçlüğü çekme
- Konsantrasyon eksikliği
- Uykusuzluk hissine/durumuna bağlı kaygı ve stres
- İştahsızlık
- Enerjinin düşmesi
- Dinlenememe hali
- Baş ağrısı
- Yavaş düşünme, yavaş konuşma ve hafıza problemleri
Hipersomnia Türleri
Hipersomnia, hem fiziksel hem de psikolojik nedenlere bağlı olarak ortaya çıkabilen çeşitli alt türlere sahiptir. Bu türler nedenlerine, semptomlarına ve tedavi yöntemlerine göre farklılık gösterir. Hipersomnianın türleri arasındaki farklılıklar, semptomları, yaşa, cinsiyete, genetik yatkınlığa ve yaşam tarzı faktörlerine bağlı olarak değişir. Hipersomnianın üç alt türü vardır: narkolepsi, idiopatik hipersomnia, Klein-Levin sendromu.
Narkolepsi
Narkolepsi bir çeşit uyku hastalığıdır. Bu hastalık kendini hastanın gün içinde ani uykuya dalması şeklinde gösterir. Narkolepsi toplumun yalnızca %0.026’sında görülür yani oldukça nadir rastlanan bir uyku bozukluğudur8. Narkolepsi belirtileri şunlardır6:
- Uyku atakları
- Uyku paralizisi
- Katapleksi
- Halüsinasyonlar
Uyku Atakları
Hastanın yer mekan zaman fark etmeksizin bayılırcasına aniden uykuya dalmasına denir. Uyku ataklarının sıklığı her hastaya göre değişkenlik gösterebilir. Gelen uyku atakları dinlendirici niteliktedir yani hastalar uyku ataklarından dinlenmiş olarak kalkarlar.
Uyku atakları hasta rutine binmiş tekdüze aktiviteler yaparken gelebilir. Örneğin sıkıcı bulduğu bir konferansı dinlerken ani bir uyku atağı geçirebilir.
Bunun yanında hastalar araba kullanırken yoldan karşıya karşıya geçerken de uyku atağı gelebilir. Bu ataklar sadece birkaç dakika sürse de tehlikeli sonuçlara yol açabilir.
Uyku Paralizisi
Normal uyku döngüsünde de görülen bir durumdur. Uykudaki hareketsizlik halini temsil eder. Uyku paralizisindeki birisi vücudunun hiçbir yerini hareket ettiremez. Fakat narkolepsi hastaları uyku paralizisini uyanık halde yaşarlar nefes alamadıklarını kımıldayamadıklarını hissederler, uykudaki paralizinin aksine hasta bilinçlidir. Bu durum 10-15 saniye kadar kısa sürse de hasta için oldukça kaygı vericidir.
Katapleksi
Hasta coşkun duygular (üzüntü, heyecan korku, sevinç) yaşadıktan sonra kas gerginliğinin azalması ve vücudunu kontrol edememesi anlamına gelir. Uyku atağından bağımsız gelişebilir. Hasta birkaç dakika süreyle vücudunu ve kaslarını kontrol edemez. Narkolepsi tanısında katapleksi atakları en az 6 ay devam eder.
Katapleksiyi örneklendirmek için narkolepsisi olan bir hastayı düşünelim. Bu hasta uzun zamandır görmediği ve çok özlediği birisini aniden karşısında görüyor ve çok heyecanlanıyor. Bu anda hasta katapleksi atağı geçiriyor ve her insanın ayakta durmasını sağlayan kas gerginliği bir anda gevşiyor ve hastamız bayılırmışçasına yere yığılıyor; kaslarını kullanıp vücudunu hareket ettiremiyor.
Halüsinasyonlar
Uykuya dalmadan önce veya hemen uyandıktan sonra görülen sanrılardır. Bunlar rüyalardan farklıdır, hasta gördüğü sanrıları halüsinasyonları gerçek olarak algılayabilir.
İdiyopatik Hipersomnia
İdiyopatik hipersomnia nörolojik temelli bir uyku bozukluğudur. Herhangi bir sebebi olmaksızın (gece uykusuz kalmak, çok yorucu bir aktivite yapmak gibi) sürekli uyumak istemek en belirgin semptomudur. Kronik uykululuk hali olarak da tanımlanmaktadır8. İdiyopatik hipersomnia hastaları bu uykululuk hali yüzünden günlük işlerini yapamayacak duruma gelirler.
Gece uykuları kesintisiz ve uzun olmasına rağmen uzun gündüz uykuları da vardır. Fakat bu gündüz uykuları hastalar için dinlendirici değildir. Sıklıkla 15-25 yaş aralığında başlayan bu hastalık kendini sabahları uyanma güçlüğü ve uyku sarhoşluğu (yoğun sabah mahmurluğu) olarak kendini göstermeye başlar7,9 .
Gündüz uykuları giderek uzar ve yorgunluk vermeye devam eder. İdiyopatik hipersomnianın toplumda görülme sıklığı narkolepsiden 10 kat daha azdır. Oldukça nadir karşılaşılan bir hastalıktır9.
İdiopatik Hipersomnia Belirtileri:
- Uzun uyku atakları
- Aşırı derin uyku
- Sürekli aşırı uykulu olma hali (her zaman gözleri zor açacak seviyede olmak)
- Normalden uzun gece uykuları ve sık gündüz uyku atakları
- Başlangıcı sinsice olur (ilk başladığında hasta tarafından fark edilmesi zor olabilir)
- İlk başlangıcı 25 yaşından önce olur
- Şikayetler en az 6 ay boyunca devam eder.
Klein-Levin Sendromu
Genellikle ergenlik çağındaki erkeklerde görülen bu sendrom kendini hipersomnia atakları (aşırı uykuluk hali, uykunun yetmemesi durumu ve aşırı uyku) ve uyandıktan sonra aşırı yemek yeme isteği ile kendini gösterir.
Klein-Levin sendromuna sahip kişiliklerin cinsel davranış bozuklukları, aşırı kaygı, baş ağrısı, terleme, psikolojik bozukluklar, halüsinasyonlar ile mücadele ettikleri bilinmektedir8. Bu sendrom genellikle 2-3 hafta sürer.
Klein-Levin Sendromu Belirtileri
- Uyku sonrası/uyandıktan hemen sonra aşırı beslenme isteği ya da aşırı açlık
- Cinsel isteklerde ve davranışlarda değişiklikler yaşanması
- Algıda değişiklikler meydana gelmesi
- Psikiyatrik semptomların ortaya çıkması
Bu bilgiler ışığında sıkça araştırılan sorulardan birine daha cevap verelim: Fazla uyku insana zarar verir mi? Fazla uyumanın sınırları bir uyku bozukluğu olan hipersomnia geliştirmeye kadar ulaştıysa bu fazla uykunun psikolojik, sosyal ve fiziksel zararları olduğu kanısına varabiliriz. Fakat unutulmamalıdır ki hipersomnia ve hipersomnia türlerinin görülme sıklığı oldukça azdır.
Hipersomnia Nedenleri
Hipersomnia uyku bozukluğuna sebep olan faktörlerin başında psikolojik ve nörolojik sebepler gelir8, 10. Aşağıdakiler hipersomnianın oluşmasına neden olan etmenler arasındadır:
- Geçmişte yaşanılan bir travma
- Kafa travması geçirmek
- Hastalık öncesi süreçte uzun süreli gece uykusuzluğu
- Uyku apneleri
- İlaç veya madde kullanımı
- Kronik yorgunluk
- Solunum bozuklukları
- Depresyon
Hipersomnia Tehlikeli midir?
Hipersomnia bir uyku bozukluğu olarak hastaların psikolojik ve fizyolojik sağlığına zarar vermesinin yanında narkolepsi hastalarının zamansız uyku atakları ve katapleksi atakları yüzünden tehlikeli sonuçlara yol açabilir. Örneğin araba sürerken uyku atağı geçiren biri trafik kazası yapabilir, aşırı heyecanlandığında kapleksi atağı geçiren hasta düşüp kendisine zarar verebilir.
Hipersomnia Tedavisi
Hipersomnia için genel geçer bir tedaviden bahsedilememektedir. Fakat sürekli uyuma isteği nasıl geçer diye araştırıldığında hastalığın başlamasına neden olan faktörün ortadan kaldırılmasının faydalı olduğu bulunmuştur10.
Uygulanacak tedaviler kimi zaman kişiye özel olabilmektedir. Örneğin alkol bağımlılığı yüzünden hipersomnia geliştiren bir hastanın alkol bağımlılığını ortadan kaldırması etkili bir çözüm olabilir.
Naropleksi için kullanılan bazı nörolojik ilaçlar hipersomnia tedavisinde kullanılmaktadır.
Hipersomnia tanısı konulduktan ve uygun ilaç tedavisi başlandıktan sonra da hastanın iyileşmesi için uyması gereken adımlar vardır. Bunlar:
- Uyku hijyeni kurallarına uymak
- Uyku için sağlıklı ortamı oluşturmak
- Düzenli beslenme ve egzersiz planına uymak
- Planlanmış gündüz uykuları ile gündüz uykusunu kademeli olarak azaltmak
- Alkol ve madde kullanımından uzak durmak tedaviye destek olacak faktörlerdir11.
Hipersomnia Tedavi Edilmezse Ne Olur?
Hipersomnia tedavisi için hiçbir uzmana ve doktora başvurulmadığı, yukarıda belirtilen bireysel önlemlerin de alınmadığı durumlarda hastalığın önüne geçmek mümkün olmayabilir.
Hipersomnia kişiyi sosyal hayattan soyutlayan, küçük ve büyük çapta trafik ve ev kazalarına sebep olabilen aynı zamanda ekonomik problemlere de yol açabilen bir hastalıktır. Tedavi edilmediği durumlarda bu olumsuzluklar hastaların hayatında katlanarak artacaktır. Bir hipersomnia türü olan idiopatik hipersomnianın da şiddetinin tedavi edilmediği takdirde zaman içinde arttığı bilinmektedir. Bu nedenle hipersomnia tedavisi aksatılmamalıdır.
Hipersomnia belirtileriyle bir uzman eşliğinde mücadele etmek için Hiwell'in uzman psikologlarından sizin için en doğru online terapist ile görüşebilirsiniz.
Kaynakça
- Şahin, L., & AŞÇIOĞLU, M. (2013). Uyku ve uykunun düzenlenmesi. Sağlık Bilimleri Dergisi, 22(1), 93-98.
- American Academy of Sleep Medicine. The International Classification of Sleep Disorders, Diagnostic and Coding Manual. 2nd ed. Westchester, IL, American Academy of Sleep Medicine, 2005.
- Billiard M. Hypersomnias, (2003) In: Billiard M, ed. Sleep: Physiology, Investigationsand Medicine. New York, NY: Kluwer Academic/Plenum Publishers; 2003:333-336
- Saini P, Rye DB. [2018] Hypersomnia: Evaluation, Treatment, and Social and Economic Aspects.
- Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, DSM-5. Hypersomnolence Disorder.
- American Sleep Association. Hypersomnia: Symptoms, Causes, Definition and Treatments. American Academy of Sleep Medicine. The International Classification of Sleep Disorders, Diagnostic and Coding Manual. 2nd ed. Westchester, IL, American Academy of Sleep Medicine, 2005.
- Yves Dauvilliers & Alain Buguet (2005) Hypersomnia, Dialogues in Clinical Neuroscience, 7:4, 347-356, DOI: 10.31887/DCNS.2005.7.4/ydauvilliers
- Billiard M, Dauvilliers Y. (2001) Idiopathic hypersomnia. Sleep Med Rev.;5:351-360.
- Keskin, N., & Tamam, L. (2018). Ruhsal bozukluklarda uyku. Arşiv Kaynak Tarama Dergisi, 27(1), 27-38.
- Özdemir, P. G., Selvi, Y., Güleç, T. Ç., & Güleç, M. (2014). Narkolepsinin fizyopatolojisi, klinik görünümü ve tedavi yaklaşımları. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 6(3), 271-283.
