Daha iyi hissetmeye bugün başlayın
Siz de 500 bin mutlu danışanımız gibi hayatınızın kontrolünü elinize alın.
Panik Atak Nedir?
Hayatınız olağan akışında kaygılandığınız bir anda, daha önce hiç deneyimlemediğiniz bir boğulma hissi yaşadığınızı düşünün. Sanki bazı bedensel deneyimleriniz size ani bir kararla savaş açıyor ve gafil avlanıyorsunuz.
Nefes almakta zorlanıyor ve tam olarak ne olduğunu anlayamadığınız için belki de hareketsiz kalıyor ve hızlı hızlı nefes almaya başlıyorsunuz. Yaşadığınız deneyim muhakkak fizyolojik bir sorun olduğuna inanmanıza sebep oluyor. Fakat aslında bedeniniz oldukça sağlıklıyken yaşadığınız bu panik deneyiminin temelinde psikolojik sebepler yatıyor olabilir.
Günlük hayatta farklı sebeplerle ve yoğunlukta kaygılanırız. Kaygı deneyimi kişiye ve duruma özel olmakta birlikte kaygı ile başa çıkma yöntemleri de kişiden kişiye değişir. Bu açıdan bakıldığında panik atak, oldukça yoğun ve ani gelen kaygı krizleri olarak özetlenebilir1.
Panik atak yaşayan kişiler için bu krizler öylesine alışılmadık ve beklenmedik bir şekilde gerçekleşir ki fizyolojik bir rahatsızlığın habercisiymiş gibi algılanabilir.
Panik atak geçiren insanlar, bu atağa sebep olduğunu düşündükleri koşullardan kaçınarak bu şekilde yeniden panik atak geçirmeyi önlemeye çalışırlar2. Ancak bu kaçınma davranışı panik atakları arttıran bir kısır döngüye neden olabilir. Bu döngüyü kırmak için panik atağın belirtilerini tanıyalım.
Panik Atak Belirtileri
Panik atağın en bilinen belirtisi yoğun kalp çarpıntısıdır3. Panik atak başlangıcı olan bu kalp çarpıntıları öyle ani başlayıp şiddetli devam eder ki kişi, kendisinin bir kalp krizi geçirdiğini bile düşünebilir. Bu nedenle panik atak deneyimleyen kişilerce en sık sorulan sorulardan biri panik atak öldürür mü olmaktadır.
Kalp çarpıntısının yanı sıra panik atak yaşanan sırada ortaya çıkan diğer panik atak belirtileri de kişiye büyük bir hastalıkla burun buruna olduğunu hissettirebiliyor:4
- Nefes almakta zorluk yaşama
- Boğulma hissi
- Çok hızlı nefes alıp verme
- Terleme
- El ve ayaklarda karıncalanma
- Baş dönmesi
- Mide bulantısı
Ne yazık ki ilk akla gelen şey bu olası hastalığın psikolojik kökenli olduğu değildir. Panik atak yaşayan kişiler bir kalp rahatsızlığı ile karşı karşıya olduklarını veya bir felç geçirdiklerini düşünürler. Yaşanan belirtilerin hepsi fiziksel olarak hissedildiği için ilk akla gelenin fizyolojik bir rahatsızlık olması elbette anlaşılabilir. Fakat panik atağın altında yatan gerçek sebebi bularak kişinin de içgörü kazanmasını sağlamak panik atakların azalması için büyük önem taşır.
Panik Atak Neden Olur?
Panik atağa sebep olan birden çok faktör vardır ve bunlardan biri olumsuz duygulardır. Korku, üzüntü, düşmanlık, endişe ve kendine yönelik memnuniyetsizlik gibi duyguları içeren olumsuz duygulanım, panik atak oluşumuna zemin hazırlar5.
Bununla ilişki olarak panik bozuklukta genetik faktörler panik atağın oluşma nedenleri arasında rol oynar6. Doğuştan getirdiğimiz yatkınlığımızla ve mizaç özelliklerimizle birlikte içe kapanık ve yabancı ortamlardan rahatsızlık duyan biri olduğumuzu düşünelim. Öyleyse çocukluğumuzdan itibaren yabancı ortamlarda sıkıntı duyabilir, kaçınma ve kaçma davranışları göstermeye yatkın olabiliriz.
Genetik faktörlerin yanı sıra hem çocukluk hem de yetişkinlik döneminde yaşanan kayıplar ve yaslar panik atak için zemin oluşturmaktadır7.
Özellikle çocukluk döneminde deneyimlenen kayıplar ve ayrılık kaygıları, bireyin yetişkin olduğu dönemde yaşayacağı benzer kayıplardaki psikolojik dayanıklılığı azaltır8. Bu da, yoğun kaygı uyandıran olaylar sonrasında bireyin kaygı krizleri olarak da tanımladığımız panik atak geçirmesine sebep olmaktadır.
Panik Atak Nasıl Geçer?
Panik atağın nasıl geçeceği ile ilgili bir yol haritası çizebilmek için öncelikle panik atağın nasıl ölçüleceğini açıklamak gerekir. Panik atağa sebep olan etmenleri üç grupta ölçümlemek mümkün:9.
- Sözel-Bilişsel Ölçümler
- Motor Hareket / Davranışsal Ölçümler
- Psikofizyolojik Ölçümler
Sözel-bilişsel ölçüm yönteminde, kişinin yaşadığı içsel deneyimi aktarması beklenir. Bu sayede semptomların şeklini ve şiddetini öğrenmek mümkün hale gelir. Motor davranışlar ise kişinin panik atak yaşama endişesi ile gösterdiği kaçınma ve kaçma davranışlarını işaret eder.
Panik atağın ortaya çıkma sebebi hakkında fikir vermesi açısından motor hareket olarka da bilien davranışlarımızı takip etmek oldukça önemlidir. Son olarak psikofizyolojik ölçümler, kişinin panik atak esnasında yaşadığı fizyolojik değişimleri izlemek için uygundur. Peki panik ataklar nasıl geçer?
Panik atağın belirtilerini, bu belirtilerin şiddetini ve ortaya çıkma sebebini belirledikten sonra nasıl geçeceği ile ilgili farklı şekillerde harekete geçmek gerekir. İlk olarak, ortaya çıkan belirtilerin fizyolojik kökenli olmadığı ve hastanın bir ölüm tehlikesi yaşamadığını netleştirmek önemlidir.
Kesin bir iyileşme süreci için tekrarlayan panik atakların altında yatan psikolojik sebepleri çözümlemek adına bir uzman psikologdan psikolojik destek almak gereklidir. Uzun vadede yapılabileceklerin yanı sıra, panik atak esnasında yapılması gereken şeyler de vardır. Kişiye en iyi gelen pozisyonda durması, solunumu düzenlemek ve panik atak dışında farklı bir konu hakkında konuşarak zihni meşgul etmek gibi yöntemler panik atak yaşandığı esnada belirtileri hafifletmeye yarar10.
Panik Bozukluk
Belirtileri hafiflemeyen ve sıklığı zaman içinde artan panik ataklar isim değiştirerek panik bozukluk olarak adlandırılır. Panik bozukluk tanısı almanın en önemli kriteri bir sebebe bağlı olmadan beklenmedik bir şekilde ortaya çıkan panik atakların olmasıdır11.
Panik bozukluğa sahip bireyler, yaşadıkları panik atak sebebi ile bir yerden veya durumdan kaçınabilirler. Örneğin bir asansörün içindeyken panik atak yaşayan bir birey, atağa sebep olan şeyin asansör olduğunu düşünerek yeni ataklara karşı kendini korumak amacı ile asansörlerden uzak durabilir.
Panik atağı bir yer veya durumla eşleştirerek buralardan kaçınan kişilerde panik bozukluğa ek olarak agorafobi de gelişebilmektedir. Agorafobi, tek başına dışarı çıkma, kalabalık içinde olma veya yoğun kaygı ile eşleşen mekanlarda bulunma gibi durumlara yönelik korku anlamına gelir12.
Panik ataklarla ve panik bozuklukla birlikte ortaya çıkması muhtemel olmakla birlikte bazı bireylerde panik bozukluk tanısına eşlik etmeyebilir. Agorafobinin panik bozuklukla birlikte görülmesi ise kişinin hayat kalitesini düşürerek işlevselliğini bozar. Panik ataklar esnasında kısa vadeli çözüm yöntemleri kullanılsa bile uzun vadede yaşam kalitesini ve bireyin psikolojik sağlığını artırmak için psikoterapi çok faydalı olabilir.
Kaynakça
- Silove, D., & Manicavasagar, V. (2016). Panik atak ve agorafobi. Kuraldışı Yayıncılık Eğitim Danışmanlık Ltd Şti.
- Schmidt, N. B., Zvolensky, M. J., & Maner, J. K. (2006). Anxiety sensitivity: Prospective prediction of panic attacks and Axis I pathology. Journal of psychiatric research, 40(8), 691-699.
- Krystal, J. H., Woods, S. W., Hill, C. L., & Charney, D. S. (1991). Characteristics of panic attack subtypes: Assessment of spontaneous panic, situational panic, sleep panic, and limited symptom attacks. Comprehensive Psychiatry, 32(6), 474-480.
- Falsetti, S. A., & Resnick, H. S. (1997). Frequency and severity of panic attack symptoms in a treatment seeking sample of trauma victims. Journal of Traumatic Stress, 10(4), 683-689.
- Hayward, C., Killen, J. D., Kraemer, H. C., & Taylor, C. B. (2000). Predictors of Panic Attacks in Adolescents. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 39(2), 207–214.
- Smoller, J. W., Gardner‐Schuster, E., & Covino, J. (2008). The genetic basis of panic and phobic anxiety disorders. In American Journal of Medical Genetics Part C: Seminars in Medical Genetics (Vol. 148, No. 2, pp. 118-126). Hoboken: Wiley Subscription Services, Inc., A Wiley Company.
- Zeanah, C. H. (1988). Atypical panic attacks and lack of resolution of mourning. General hospital psychiatry, 10(5), 373-377.
- Poole, J. C., Dobson, K. S., & Pusch, D. (2017). Anxiety among adults with a history of childhood adversity: Psychological resilience moderates the indirect effect of emotion dysregulation. Journal of affective disorders, 217, 144-152.
- Ley, R. (1985). Blood, breath, and fears: A hyperventilation theory of panic attacks and agoraphobia. Clinical Psychology Review, 5(4), 271–285. doi:10.1016/0272-7358(85)90008-x
- Pollard, C. A., & Lewis, L. M. (1989). Managing panic attacks in emergency patients. The Journal of emergency medicine, 7(5), 547-552.
- Tükel, R. (2002). Panik bozukluğu. Klinik Psikiyatri Dergisi, 5(Supp: 3), 5-13.
- Rachman, S. (1984). Agoraphobia—a safety-signal perspective. Behaviour Research and Therapy, 22(1), 59-70.
