Daha iyi hissetmeye bugün başlayın
Siz de 700 bin mutlu danışanımız gibi hayatınızın kontrolünü elinize alın.
İnsan beyni, gizem dolu bir laboratuvar gibidir. Bu labirentin en önemli mimarlarından biri, ayna nöronlar olarak bilinen gizemli hücrelerdir. Sosyal beynimizin mimarı olan bu nöronlar, duygularımızı, empatimizi ve iletişim yeteneğimizi yönlendirmede başrol oyuncularıdır.
Ayna Nöron Nedir?
Ayna nöronlar, beynimizin içindeki özel hücrelerdir. Bu hücreler, kişi belirli bir hareketi yaparken veya başka bir kişiyi aynı veya benzer bir hareketi yaparken gördüğünde aktif hale gelirler. Yani hareketlerimizi gerçekleştirirken veya başkalarının aynı hareketi yapmasını izlerken devreye girerler1.
Ayna Nöronlar Ne İşe Yarar?
Bu nöronlar, insanların birbirlerini anlamalarına ve birbirleriyle etkileşime girmelerine yardımcı olurlar. Ayna nöronlar sayesinde, başkalarının hareketlerini taklit etme yeteneğimiz gelişir ve bu da empati, iletişim ve sosyal etkileşim becerilerimizi destekler1. Ayna nöronlar ile insanlar birbirlerinin duygularını, niyetlerini ve davranışlarını daha iyi anlarlar.
Nörobilim, ayna nöronlarının yeni beceriler kazanma, bilgi edinme ve etrafımızdakilerle derin duygusal bağlar kurma yeteneğimizi etkilediğini gösteriyor. Bu nöronlar insanların neyi neden yaptıklarını anlamamıza yardımcı oluyor2.
Örneğin, kişi el salladığında veya bir şeyi kavradığında, ayna nöronlar kişinin beyin aktivitesini düzenler. Aynı şekilde, bir arkadaşın el salladığında veya birini gördüğünde, yine ayna nöronlar devreye girer ve bu hareketi izlemek için çalışır.
Ayna nöronlar potansiyel olarak aşağıdaki görevlere katılırlar3,4:
- Hareketleri başlatma, planlama ve koordine etme, öğrenilmiş eylemler için motor programları depolama
- Vücudun farklı bölgelerinden dokunma, basınç ve propriosepsiyon (vücut pozisyonunun farkındalığı) ile ilgili duyusal bilgileri işleme
- Sensorimotor entegrasyon, mekansal farkındalık ve nesnelerin kendisiyle ilişkisini algılama
- Duyguları işleme ve duygusal tepkileri düzenleme
Ayna Nöronların Önemi
Ayna nöronlar, bir tür beyin hücresi olarak, sadece hareketlerimizi kontrol etmekle kalmaz, aynı zamanda sosyal davranışın anlaşılmasında da kilit bir rol oynar. Bu nöronlar, insanların birbirlerini anlamasını sağlayarak sosyal etkileşimde bir "devrim" yaratmaktadır1.
Ayna nöronlar, evrimsel mirasımızın hayati bir parçasıdır, çünkü onlar "en karmaşık düşünce süreçlerimizden biri olan “niyetin anlaşılması” ile ilişkilidir"5.
Başka birinin gerçekleştirdiği bir eylemi gözlemlediğimizde, genellikle iki önemli bilgi parçası alırız5:
- Hangi eylem gerçekleştiriliyor?
- Eylem neden yapılıyor?
Eylemin neden yapıldığını anlamak daha karmaşıktır, niyeti tanımlar.
Ayna nöronlarımız, henüz gerçekleşmemiş olanı tahmin etmek için devreye girer, öğrenme ve empati şansımızı arttırır5,6.
Ayna Nöronlar Nasıl Çalışır?
Bu nöronlar, premotor korteks, eklem hareket alanı, primer somatosensoriyel korteks, amigdala, talamus ve inferior parietal korteks de dahil olmak üzere birçok beyin bölgesinde bulunmuştur5.
Ayna nöronları, gözlemci, kişinin hedeflerini veya niyetlerini anlayabildiğinde daha olası bir şekilde ateşlenir4.
Ayna Nöronlar Nasıl Bulundu?
1990'ların çığır açan araştırmaları, "ayna nöronları"nın maymunların bir faaliyeti gerçekleştirmeleri veya başkalarının bu faaliyeti gözlemlemeleri durumunda ateşlendiğini keşfetti7. O günden bu yana geçen on yıllarda yapılan çalışmalar, insanların da ayna nöronlara sahip olduğunu ve bunların insan olmanın temel bir parçası olduğunu öne sürmektedir2.
Ayna nöronları, başlangıçta makak maymunlarının beyninin ventral premotor korteksinin rostral bölümünde (alan F5) bölgesinde tanımlanan nöronlardır.
Ayna nöronların aktiviteleri hareket yürütme ve hareket gözlemi tarafından düzenlendiği, bu aktivitenin bir dereceye kadar hareket özgünlüğü gösterdiği temel özelliklere sahiptir1. Ayna nöronlar sadece yürütme veya gözlemle ilişkilendirilen diğer 'motor' veya 'duyusal' nöronlardan ayrıdır. Bunlar, nesnelerin görüntüsü veya diğer hareketsiz uyarıcılara yanıt vermekten ziyade, özellikle başka insanların hareketlerine yanıt verme eğilimindedirler. Yani, birisi bir hareket yaparsa veya belirli bir davranış sergilerse, ayna nöronlar bu davranışı kendi başlarına yapar gibi yanıt verirler. Bu, empati, sosyal öğrenme ve iletişim gibi becerilerin gelişiminde önemli bir rol oynayabilir.
Ayna nöronlar daha sonra, ventral premotor korteksinin rostral bölümünde (alan F5) bölgesinin dışında; inferior parietal lobülde, lateral ve ventral intraparietal alanları içeren ve dorsal premotor ile primer motor korteks içinde de rapor edilmiştir.
Ayna Nöronların Keşfi Bilimi Nasıl Etkiledi?
Ayna nöronlarının keşfi, kendi hareketlerimizi nasıl ürettiğimiz ve diğerlerinin hareketlerini nasıl izlediğimiz konusunda düşünme şeklimizde yeni bir perspektife yol açtığı için bilim dünyasında heyecan verici bir gelişme oldu. Bu keşif, işlevsel bir bakış açısından hareket yürütme ve gözlem süreçlerinin birbirine yakın olduğu ve gerçekten de diğerlerinin hareketlerini yorumlama yeteneğimizin kendi motor sistemimizin katılımını gerektirdiği düşüncesini ortaya çıkardı1.
Ayna Nöronlar ve Davranış İlişkisi
Ayna nöronlar, gözlemlediklerimizin eylemlerini ve davranışlarını taklit etme yeteneği sağlayarak öğrenmemizi kolaylaştırır. Başkalarını bir görevle meşgulken izlediğimizde, beynimizin belirli bölgeleri, görevin bizim tarafımızdan gerçekleştiriliyormuş gibi uyarılır.
Nörogörüntüleme çalışmaları, birisinin sokakta koşmasını izlerken veya kendimiz koşarken, hareket algısı ve hareket üretimi sırasında aynı beyin bölgelerinin aktive olduğunu göstermektedir8.
Bu nöronlar, gözlemlediğimiz davranışla aynı anda ateşlense de yaşananları hatırladığımızda daha sonra da aktive olurlar4. Ne yazık ki, bir konser kemancısının çalmasını izlemek, özellikle hiç ders almadıysak, keman çalmamızı sağlamaz. Ayna nöronlar bize "gözlemlenen eylemlerin tam motor kodlamasını" sağlamaz ancak gözlem, görselleştirme ve temsil etmeyi destekler ve bu nedenle öğrenmemizin hayati bir yönüdür8.
Ayna Nöronlar ve Psikoloji
Diğerlerinin faaliyetlerini taklit etmek ve anlamak, özellikle genç çocukların konuşma, hareket ve oyun gibi öğrenme becerileri için oldukça faydalıdır. Ayna nöronları aynı zamanda birisinin niçin meşgul oldukları davranışı gerçekleştirdiğini tahmin etmek için yeterli bilgi sağladığı görünüyor ve bu, duygusal anlayış için güçlü bir mekanizmadır11.
Esnemek Neden Bulaşıcıdır? Ayna Nöronlarla İlişkisi
Esneme, psikologların "duygusal bulaşma" olarak adlandırdığı bir örnektir. Bu, beynimizin ayna nöronlar aracılığıyla diğerleriyle senkronize olma eğilimini yansıtarak potansiyel olarak grup uyumunu ve sosyal bağları artırabilir10.
Ayna Nöronlar ve Empati
Nörobilimciler, genellikle kendi duygularımızı etkinleştiren beyin bölgelerinin, başka bir bireyin duygularını veya hislerini gözlemlediğimizde de etkin olduğuna inanırlar. Kanıtlar, ayna nöronlarının insan empatisi ile güçlü bir şekilde ilişkilendirildiğini göstermektedir.
Son araştırmalar, başkalarının düşüncelerini, duygularını ve hislerini, sanki benzer zihinsel durumları, duyguları veya hisleri deneyimliyormuşuz gibi kendi içimizde simüle ederek anlayabileceğimizi öne sürmektedir11.
Acı çektiğimizde, ön anterior girus korteksi aktiftir. Aynı bölgenin etkinleşimini, başka birisinin acı bir deneyim yaşadığını gözlemlediğimizde de görmekteyiz.
Bu tür ayna mekanizmaları, başkalarının eylemlerini değerlendirdiğimizde ve deneyimlerini, hislerini ve duygularını işlediğimizde eşit derecede etkindir gibi görünmektedir. Duygusal bilgileri gözlemlediğimizde, ayna nöron sistemi, gözlenen kişinin zihnî durumuna uygun bir beyin durumu oluşturarak deneyimlerini otomatik olarak paylaşma olanağı sağlar3.
Travma ve Ayna Nöronlar
Gaensbauer (2011), ayna nöronlarının küçük çocukların travmatik deneyimler sonrasında yaşadıkları şeyleri tekrar canlandırmalarında rol oynayıp oynamadığını inceledi. O dönemde çok fazla veri olmamasına rağmen, çalışma, ayna nöronlarının travmanın ardından gelen tekrar canlandırma davranışlarının içsel desenlerine aracılık edebileceği sonucuna vardı12.
Zaman içinde, bilim insanları, ayna nöronlarının; terapistlerin müşterilerinin post-travmatik stres bozukluğu belirtileri geliştirmesindeki rolünün nasıl ve neden olduğunu iddia etmişlerdir.
Ayna Nöronlar ve Müzik
Bazı bilim insanlarına göre, ayna nöronları müzik dinlerken aldığımız zevke ve katılıma katkıda bulunur. Bu nöronlar, beyin simülasyon mekanizmasını devralarak müziği daha bedensel bir deneyim haline getirirler9.
Öğrenmede Ayna Nöronların Rolü
Ayna nöronlarının öğrenme üzerindeki tam etkisi belirsiz olsa da birçok araştırmacı, ayna nöronlarının ilişkilendirici öğrenmede temel bir rol oynadığını, uyarıcılar ile yanıtlar arasında bağlantılar kurduğunu ve davranışı etkileyen ilişkileri oluşturduğunu öne sürmektedir.
Cook et al. (2014), ayna nöronlarının özel bir evrimsel amaca veya adaptif işleve sahip olmak yerine ilişkilendirici öğrenmede genelleşmiş süreçler olarak hizmet ettiğini öne sürmektedir2.
İzleme ve görselleştirme, beyinin bu tür uyarılara otomatik olarak tepki vermesi nedeniyle öğrenmeyi destekler8.
Heyes ve Catmur (2021), ayna nöronların genel bir alana hizmet ettiğini kabul ederken öğrenmenin doğasının önemini vurgular. Örneğin, dansçıların diğer dansçıları izlemesi, dansçı olmayanlara kıyasla ilişkili ayna nöronlarda daha fazla aktivite deneyimlemelerine neden olur.
Nörobilim çalışmaları, ayna nöronlarının muhtemelen tek başına değil, öğrenme ile ilgili karmaşık kontrol sistemlerine katkıda bulunduğunu öne sürmektedir.
Otizm Spektrumunda Ayna Nöronlar: Sosyal İletişim
Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB) araştırmaları, ayna nöronlarının OSB'li bireylerdeki sosyal iletişim üzerindeki potansiyel etkilerini incelemektedir. Ayna nöronlarının işlevselliğinin, OSB'li bireylerin sosyal etkileşim becerilerindeki farklılıklara nasıl katkıda bulunduğunu kavramak, bu bozukluğun nedenlerini daha iyi anlamak için önemli bir adım olabilir.
Ayna nöron sistemi, eylem algısı, empati ve taklit davranış arasında etkileşim bulunabilir ve bu, sosyal karar verme üzerinde etki edebilir. Ayna nöronlar, davranışı anlama ve taklit etme sürecinde ilk katman olarak hizmet edebilir ve otizm spektrum bozukluğu olanlarda bu mekanizmanın bozulmuş olabilir.
Bazı araştırmacılar, gelecekteki ayna nöronlarıyla ilgili araştırmaların, otizm spektrum bozukluğu olan bireylerde "farmakolojik, nörostimülasyon veya psikoterapötik yaklaşımlarını" destekleyebileceğini belirtirken bazı araştırmacılar da herhangi bir net bağlantının ortaya çıkıp çıkmayacağı konusunda şüpheli kalmaktadır13.
Kapatırken
Ayna nöronlarının keşfi, nasıl öğrendiğimizi anlamamızı ve çevremizdeki insanlara karşı empati geliştirmemizi önemli ölçüde etkiledi. Araştırmalar bu özel nöronların diğerlerinin davranışını gözlemlediğimizde veya kendimiz bu aktiviteye katıldığımızda aktive olduğunu öne sürmektedir ancak bazı sınırlar vardır. Sadece izleyerek her şeyi öğrenemeyiz, diğerlerinin aktivitelerini taklit etme ve anlama kapasitemiz, yeni beceriler öğrenme, bilgi edinme ve empati geliştirme açısından hayati öneme sahiptir. Nörobilim araştırmaları, ayna nöronlarımızın bir beceriyi gerçekleştirmenin "nasılını" ve diğerlerinin niyetleri hakkındaki "niçinini" öğrenmemizde bize destek olduğunu öne sürmektedir.
Kaynakça
- Kilner, J. M., & Lemon, R. N. (2013). What We Know Currently about Mirror Neurons Minireview. Current Biology, 23(23), R1057–R1062. https://doi.org/10.1016/j.cub.2013.10.051
- Cook, R., Bird, G., Catmur, C., Press, C., & Heyes, C. (2014). Mirror neurons: From origin to function. The Behavioral and Brain Sciences, 37(2), 177–192.
- Penagos-Corzo, J. C., Cosio van-Hasselt, M., Escobar, D., Vázquez-Roque, R. A., & Flores, G. (2022). Mirror neurons and empathy-related regions in psychopathy: Systematic review, meta-analysis, and a working model. Social Neuroscience, 17(5), 462–479.
- Eysenck, M. W., & Keane, M. T. (2015). Cognitive psychology: A student’s handbook. Psychology Press.
- Acharya, S., & Shukla, S. (2012). Mirror neurons: Enigma of the metaphysical modular brain. Journal of Natural Science, Biology and Medicine, 3(2), 118–118.
- Wilson, C. (2014, February 4). Brain zapping makes role of mirror neurons clearer. New Scientist. https://www.newscientist.com/article/dn25002-brain-zapping-makes-role-of-mirror-neurons-clearer/.
- Rizzolatti, G., & Fabbri-Destro, M. (2010). Mirror neurons: From discovery to autism. Experimental Brain Research, 200(3–4), 223–237.
- Woolfolk, A. (2021). Educational psychology. Pearson.
- Matyja, J. R. (2015). The next step: Mirror neurons, music, and mechanistic explanation. Frontiers in Psychology, 6.
- Ferrari, P. F., & Coudé, G. (2018). Mirror neurons, embodied emotions, and empathy. In K. Z. Meyza & E. Knapska (Eds.), Neuronal correlates of empathy: From rodent to human (pp. 67–77). Elsevier Academic Press.
- Rasmussen, B., & Bliss, S. (2014). Beneath the surface: An exploration of neurobiological alterations in therapists working with trauma. Smith College Studies in Social Work, 84(2º3), 332–349.
- Gaensbauer, J. T. (2011). Embodied simulation, mirror neurons, and the reenactment of trauma in early childhood. Neuro-Psychoanalysis, 13(1), 91–107.
- Heyes, C., & Catmur, C. (2021). What happened to mirror neurons? Perspectives on Psychological Science, 17(1), 153–168.
- Khalil, R., Tindle, R., Boraud, T., Moustafa, A. A., & Karim, A. A. (2018). Social decision making in autism: On the impact of mirror neurons, motor control, and imitative behaviors. CNS Neuroscience & Therapeutics, 24(8), 669–676.
- Trieu, M., Foster, A. E., Yaseen, Z. S., Beaubian, C., & Calati, R. (2019). Neurobiology of empathy. In A. E. Foster & Z. S. Yaseen (Eds.), Teaching empathy in healthcare (pp. 17–39). Springer.
