Daha iyi hissetmeye bugün başlayın
Siz de 500 bin mutlu danışanımız gibi hayatınızın kontrolünü elinize alın.
Disleksi Nedir?
Disleksi okuma, yazma ve heceleme konusunda sorunlara yol açan bir öğrenme güçlüğüdür. Disleksi; zeka, görme veya duyma ile ilgili bir sorundan kaynaklanmaz. Beyinde dili işleyen bölgelerdeki bireysel farklılıklardan dolayı ortaya çıkar.
Zeka seviyelerinden bağımsız olarak, kişilerin yaşayabilecekleri çeşitli öğrenme güçlükleri vardır. Öğrenme güçlüğü, çoğunlukla çocukluk çağında fark edilir ve ilerleyen yaşlarda üstesinden gelmek için farklı yöntemler kullanılır. Bu öğrenme güçlükleri aşağıdaki gibidir1:
- Diskalkuli (Matematik öğrenimine ilişkin bozukluk)
- Disgrafi (Yazılı anlatımda yaşanan bozukluk)
- Afazi (Konuşma dilindeki bozukluk)
- Disleksi (Okumada yaşanan bozukluk)
Bir öğrenme güçlüğü türü olan disleksi hastalığı (dyslexia), okuma esnasında yaşanan güçlüklerle ilişkilidir2. Zeka seviyesinden bağımsız olan disleksi, normal veya üstün zekalı bireylerde ortaya çıkabilir.
Disleksi tanısı, herhangi bir fizyolojik veya psikolojik hastalıkla ilişkili değildir. Nörolojik bir farklılık olarak ele alınabilecek olan disleksi, kendine has belirtilerle dikkat çeker ve diğer öğrenme güçlüklerinden ayrışır.
Uluslararası Disleksi Derneği'nin Disleksi Tanımı
"Disleksi, kökeni nörobiyolojik olan spesifik bir öğrenme güçlüğüdür. Doğru ve/veya akıcı sözcük tanıma güçlükleri, heceleme ve sözcükleri deşifre edebilme becerilerindeki zayıflıklar ile karakterizedir.
Bu zorluklar tipik olarak, diğer bilişsel yeteneklere ve sınıf eğitiminin sağlanmasına rağmen beklenmedik bir şekilde ortaya çıkan, dilin fonolojik bileşenindeki bir eksiklikten kaynaklanır.
İkincil sonuçlar, okuduğunu anlamadaki sorunları ve sözcük dağarcığının ve arka plan bilgisinin büyümesini engelleyebilecek okuma deneyiminin azalmasını içerebilir.3”
Disleksi Belirtileri Nelerdir?
Bireyden bireye ve ekonomik ve kültürel çevreye göre değişkenlik gösteren disleksi, genel hatlarıyla benzer belirtilerle ortaya çıkar. Aşağıdaki disleksi belirtileri, bu bozukluğa sahip bireylerin yaygın bir şekilde yaşadığı zorluklardır4:
- Sözlü ve yazılı dili algılamakta zorlanmak
- Yabancı bir dil öğrenmekte sorun yaşamak
- Konuşmayı daha geç öğrenmek
- Hızlı okuma yaparken anlamakta zorluk yaşamak
- Numaraları ve sayısal değerleri öğrenmekte güçlük çekmek
- Yazı yazarken sorun yaşamak
- Uzun yazıları ve kitapları okurken güçlük çekmek
- Matematik işlemlerini yapmakta zorluk yaşamak
Bu zorluklar disleksiye sahip bireylerde sıkça karşılaşılan sorunlardır. Bunun dışında, okul dönemi başladıktan sonra çocuklarda görülen daha özel belirtiler de vardır. Bu belirtiler aşağıdaki gibidir5:
- Kafiyeli kelimeleri anlamakta zorlanmak (sal-dal gibi)
- Kelimeleri telaffuz etmekte sorun yaşamak
- Basit sıralı sayma işlerini yapmakta güçlük çekmek (yirmiye kadar saymak, alfabeyi saymak, haftanın günlerini saymak gibi)
- Aynı harf ile başlayan kelimeleri hatırlamakta zorlanmak
- Bir nesnenin, kişinin veya yerin ismini hatırlamakta sorun yaşamak
- Bir şarkıya veya melodiye ellerle ritim tutarak eşlik etmekte güçlük yaşamak
Yetişkinlerde Disleksi
Çocukluk döneminde yaşanan disleksinin ortaya çıkardığı belirtiler çoğunlukla okulda karşılaşılan durumlarla ilişkilidir. Buna karşın disleksiye sahip yetişkinlerde ortaya çıkan belirtiler daha çok sosyal hayatta zorluk yaşamalarına sebep olur. Bu belirtiler aşağıdaki gibidir6:
- Sağ-sol ayırt etmekte zorlanmak
- Akıcı okumakta sorun yaşamak
- Yazı yazarken sıklıkla yazım hatası yapmak
- Bir yazıyı anlayabilmek için birden fazla kez okuma ihtiyacı hissetmek
- İyi bilinen bir yerde bile kaybolmak
- Zihinsel aktivitenin düşük olduğu yorgunluk veya hastalık dönemlerinde ‘b’ ve ‘d’ harflerini birbiri ile karıştırmak
- Düşünceyi kağıda dökmek konusunda zorluk yaşamak
Disleksiye Sahip Miyim?
Bazı bozuklukların belirtileri, günlük hayatımızda bazı koşullar altında yaşadığımız durumlarla benzerlik gösterebilir. Bu tesadüfi benzerlikler, bir tanı almamızı veya bu konuda endişelenmemizi gerektirmez.
Disleksi için de benzer endişeler yaşıyor, disleksi testi olup olmadığını araştırıyor olabilirsiniz. Bu konuda yol gösterici olması adına Uluslararası Disleksi Derneği3 tarafından hazırlanan ve disleksi nasıl anlaşılıra dair bir dizi soruyu aşağıda bulabilirsiniz.
- Yavaş mı okuyorsunuz?
- Okul çağındayken okumayı öğrenmek konusunda sorun yaşadınız mı?
- Bir şeyi anlamak için sıklıkla iki veya üç kez okumak zorunda kalıyor musunuz?
- Yüksek sesle okuma yaparken rahatsız oluyor musunuz?
- Okurken veya yazarken harfleri atlıyor, harflerin sırasını değiştiriyor veya araya harf ekliyor musunuz?
- Yazınızı denetledikten sonra bile yazınızda hala yazım hataları olduğunu fark ediyor musunuz?
- Okuduğunuz esnada alışılmadık çok heceli kelimeleri telaffuz etmekte zorlanıyor musunuz?
- Uzun kitaplar veya romanlar yerine dergileri veya kısa yazıları okumayı mı tercih edersiniz?
- Okul çağlarındayken yabancı dil öğrenmekte çok zorlanmış mıydınız?
- Kapsamlı okuma gerektiren projelerden veya derslerden kaçınıyor musunuz?
Bu soruları dikkatlice okuyarak Evet/Hayır cevapları verebilirsiniz. Tüm soruları inceledikten sonra yukarıdaki sorulardan 7 veya daha fazlasına “evet” cevabı verdiyseniz bir uzmanla görüşmeniz faydalı olacaktır.
Disleksi Neden Olur?
Disleksinin neden olduğu tam olarak bilinmese de genetik ve çevresel faktörlerin etkileşime girerek disleksiye neden olabileceği düşünülmektedir. Disleksi nörofizyolojik bir hastalıktır. Yani disleksisi olan kişilerin beyinlerinde normalden farklı yapılar ve işlevler bulunabilir.
Bu farklılıklar disleksisi olan kişilerin okuma, yazma ve dil becerilerindeki sıkıntları açıklar. Bu farklılıklar kalıtımsal olarak aileden aktarılabileceği gibi özellikle hamilelik ve erken bebeklik döneminde maruz kalınan toksinler veya düşük oksijen seviyesi bu sorunlara yol açabilir.
Disleksi Müdahale Yöntemleri
Disleksi zamanla geçer mi? Disleksi düzelir mi? Bu sorular, disleksisi olan veya bir yakınında disleksi olduğunu düşünen kişilerin en çok cevap aradığı sorular arasında.
Bireylerin yaşam kalitelerini artıracak ve disleksi ile başa çıkma becerilerini geliştirmelerini sağlayacak çeşitli eğitsel yöntemler vardır. Bu eğitimler aşağıdaki gibidir7:
- Eğitim-öğretim programları
- Drama ile eğitim
- Bilişsel terapi eğitimi
- Cümle çözümleme ve ses temelli cümle yöntemleri
- Erken müdahale eğitimi
- Web tabanlı eğitim
- İletişim tasarımı eğitimi
- Denge Eğitimi
- Yurt dışı eğitim programları
Disleksiye yönelik hazırlanan eğitimlerin temelinde, disleksi konusundaki bilgiyi artırmak ve disleksiye dair farkındalık kazandırmak hedeflenir. Yurtdışında gerçekleştirilen bazı eğitimlerde disleksisi olan bireylerin duyusal farkındalıklarını artırmaları sağlanır.
Bununla birlikte, ülkemizde de yürütülen drama eğitimleri sayesinde disleksi sebebi ile yaşanan öğrenme güçlüğünü yenmek amaçlanır. Drama yöntemi, bilgiyi hatırlamak ve kalıcı hale getirmek için işlevsel olarak kullanılır.
Bilgileri hatırlamanın yanı sıra cümleleri doğru okumak da disleksi durumunda bireylerin sıklıkla karşılaştıkları zorluklardan biridir. Bu zorluğun üstesinden gelebilmek için cümle çözümleme ve ses temelli cümle yöntemleri eğitimi kullanılır.
Bu eğitim ile birlikte, bu kişilerin harf okuma, heceleri doğru telaffuz etme ve cümleleri doğru yazma becerilerini geliştirmek mümkündür. Yapılan diğer eğitimler de hem disleksiye doğru bir açıdan yaklaşabilmek hem de baş etme stratejilerini doğru ve etkili kullanabilmek için önemlidir.
Disleksi Olan Ünlüler
Geçmişe baktığımızda Bill Gates, Stephen Hawking, Winston Churchill, Henry Ford, Alexander Graham Bell, Albert Einstein, Edison, Leonardo Da Vinci, Pablo Picasso, Wolfgang Amadeus Mozart ve Walt Disney gibi oldukça ünlü ve zeki kişilerin de disleksisi olduğunu görebiliriz.
Disleksiye rağmen alanlarında ön plana çıkabilen bu bireyler, aslında disleksiye yönelik umutsuz bakış açısını değiştirmek için önemli örnekler olarak görülebilir.
Kaynakça
- Lyon, G. R., Fletcher, J. M., & Barnes, M. C. (2003). Learning disabilities.
- Shaywitz, S. E. (1998). Dyslexia. New England Journal of Medicine, 338(5), 307-312.
- Uluslararası Disleksi Derneği (2003). What is dyslexia? 03 Ocak 2023 tarihinde http://www.interdys.org sayfasından erişilmiştir.
- Balcı, E. (2017). Disleksi hakkında gerçekler: Disleksi nedir ve ne değildir? . Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(1), 1-17.
- Balcı, E. (2017). Dyslexia: definition, classification and symptoms. SDU International Journal of Educational Studies, 4(2), 166-180.
- Barton, S. (2002). Warning Signs of Dyslexia. 3 Ocak 2023 tarihinde https://bartonreading.com adresinden alınmıştır.
- Karatay, N., & Ünal, E. (2020). Türkiye'de disleksi alanında yapılan çalışmaların incelenmesi. In Internatıonal Congress of Eurasian Social Sciences-4 (p. 150).
