Kusursuza Ulaşma Çabası: Mükemmeliyetçilik Nedir? Altında Yatan Sebepler ve Etkileri

Mükemmeliyetçilik Nedir?

Mükemmeliyetçilik, kişinin kendisi için belirlediği yüksek standartlara ulaşmak amacıyla sürekli olarak çabalamasıdır. Kusursuzluk arayışı endişeli ve gergin hissetmesine sebep olsa da, hatta kendisine zarar verse de, kişi ulaşılması imkansız standartlar için çabalamaya devam eder.

Hayatının sadece bir alanında, örneğin işinde mükemmeliyetçi olan kişiler bulunsa da hayatın pek çok alanında mükemmeliyetçi olmak daha yaygındır. Bunlar iş, okul, sosyal ilişkiler, spor, kişisel görünüm, kilo, temizlik, hijyen, evin hali, arkadaşlık, müzik, hobi gibi önemli herhangi bir alan olabilir.

Kişinin öz saygısını standartlarına ne kadar iyi ulaşabildiğine göre belirlemesi ve kendi standartlarından birini karşılamadığını düşündüğünde eleştirel iç sesinin aktive olması mükemmelliyetçiliğin faydadan çok zarar getirdiği anlamına gelebilir.

Yararlı mükemmeliyetçilikle yararsız/zararlı mükemmeliyetçilik arasındaki ayrım, bu tarz olumsuz sonuçlara rağmen çok yüksek kişisel standartlara ulaşmak için devamlı çabalamakta ve kendi değerini bu standartlara ne kadar yaklaştığına göre belirlemekte yatmaktadır.

Mükemmeliyetçilik Belirtileri Nelerdir? Mükemmeliyetçi İnsan Özellikleri

Mükemmeliyetçi kişiler genellikle yaptıkları işin detaylarına aşırı önem verip başkaları tarafından nasıl değerlendirileceklerinin endişesini yaşayarak kendilerini strese sokarlar. Genellikle standartlarını yakalayamadıklarını hisseder, bu nedenle bir yandan başarmak için çabalarken bir yandan da başarısızlıktan korkarlar.

Bazen bu durum, başarısızlık korkusundan dolayı görevlerden kaçınmayla sonuçlanabilir. Hedefledikleri standarda ulaştıkları zaman bile genellikle bu başarılarını hafife alırlar. Hedeflerinin yeterince zor olmadığını, herkesin bunları yapabileceğini düşünürler ve bir dahaki sefere daha da yüksek bir hedef koyarlar.

Mükemmeliyetçilik belirtilerini şu şekilde özetleyebiliriz:

• Gerçekçi olmayan standartlar belirleme
• Hata yapma ve başarısız olma korkusu
• Ya hep ya hiç düşüncesi (“Mükemmel olmayacaksa yapmamın bir anlamı yok.”)
• Yoğun öz eleştiri
• Hata yapma korkusuyla görevleri sürekli erteleme
• Karar vermede güçlük
• Gerginlik, baş ağrısı, uykusuzluk gibi fiziksel sorunlar

Her başarıyı göz ardı ederseniz kendinizi asla kazanamayacağınız bir durumda bulursunuz. Hedeflerinize ulaşsanız bile başarısız hissedersiniz.

Mükemmeliyetçilik Davranışları Nelerdir?

Mükemmeliyetçiliğin üç temel özelliği vardır:

• Zorlayıcı standartlar ve öz eleştiri
• Olumsuz etkilerine rağmen zorlayıcı standartlara ulaşma çabası
• Öz değerini yüksek standartlara dayandırmak

Mükemmeliyetçi birinin standartları kendisi için son derece zorlayıcı, yani ulaşılması güç olur. Mükemmeliyetçilikte önemli olan standartları sizin belirlemeniz ve onları zorlayıcı olarak algılamanızdır.

Hedefler ve standartlar belirlemek yaşamın doğal bir parçasıdır. Mükemmeliyetçilik, kişisel standartlarınızı yakalayamadığınızda kendinizi fazlasıyla eleştirdiğiniz zaman ortaya çıkar.

Mükemmeliyetçi insanlar genellikle olumsuzluklara odaklanırlar. Standartlarını yakalayamadıkları durumlara odaklanır, yakaladıkları zamanları ise görmezden gelme eğiliminde olurlar. Algıladıkları başarısızlıklarla ilgili olarak kendilerini sıklıkla aşağılar ve “Şunu daha iyi yapmalıydım.” gibi eleştirel yorumlarla kendilerini tekrar tekrar azarlarlar.

Mükemmeliyetçilik eğilimi; tekrarlayan kontrol, işlerin tekrarı, işlere aşırı zaman harcamak, işlerden kaçınmak, işleri ertelemek, geciktirmek, sürekli listeler yapmak, ayrıntılara aşırı takılmak, zaman kaybından nefret etmek ve bunun sonucunda aşırı meşgul olmaya yol açabilir.

Metnin tamamen doğru olduğunu kontrol etmek için bir e-maili göndermeden önce tekrar tekrar okumak, bir yazıyı tekrar tekrar baştan yazmak ve düzenlemek gibi davranışlar görülebilir. Bazen mükemmeliyetçi kişiler bu meşguliyetin ardından gelen yorgunluk gibi hislerden keyif alırlar. Bunları sınırlarını zorlamalaırnın bir kanıtı olarak görürler.

Mükemmeliyetçilik Genetik mi?

Her kişilik ve mizaç özelliği gibi mükemmeliyetçilik de hem genler hem de çevresel faktörlerin bir sonucudur. Seçimleriniz ve eylemleriniz mükemmeliyetçiliğin hayatınızdaki zararlı etkisini değiştirmenize yardımcı olabilir.

Mükemmeliyetçilik tek bir nedenden değil, birbiriyle bağlantılı birçok nedenden kaynaklı ortaya çıkar. Mükemmeliyetçilik üzerinde etkisi olan genlerle çevresel faktörler etkileşime girer ve çeşitli biyolojik yolları tetikleyerek bu etkiyi yaratırlar.

Mükemmeliyetçi Kişilik Neden Olur? - Mükemmeliyetçiliğin Sebepleri

Mükemmeliyetçilik genetik, çevresel ve psikolojik faktörlerin bir kombinasyonuyla ortaya çıkabilir. Çeşitli nedenleri ve katkıda bulunan faktörleri olan karmaşık bir kişilik özelliğidir.

1. Aile ve Yetiştirilme Biçimi

Erken çocukluk deneyimleri ve yetiştirilme tarzı mükemmeliyetçiliğin ortaya çıkmasına neden olabilir. Başarının güçlü bir şekilde vurgulandığı, eleştirel veya talepkar bir ebeveynlik ile sevgi ve onayın başarıya bağlı olduğu ailelerde yetişen çocukların mükemmeliyetçi eğilimler geliştirme olasılığı daha yüksektir.

2. Kültürel ve Toplumsal Faktörler

Kültürel ve toplumsal beklentiler de mükemmeliyetçiliğe katkıda bulunabilir. Başarıya yüksek değer veren bir kültürde yaşamak mükemmeliyetçi inanç ve davranışları besleyebilir. İdealize edilmiş standartların medyada yaygın bir şekilde yer alması da gerçekçi olmayan beklentilere katkıda bulunabilir.

3. Kişilik Özellikleri

Bazı kişilik özellikleri bireyleri mükemmeliyetçiliğe daha yatkın hale getirebilir. Yüksek öz eleştiri ve kontrol ihtiyacı gibi özellikler mükemmeliyetçi eğilime katkıda bulunabilir.

4. Erken Dönem Başarı ve Başarısızlık Deneyimleri

Başarılı bir çocukluk geçmişi, başarısızlık korkusuna yol açabilir. Çocukluk dönemindeki yoğun eleştiriler de bireyleri gelecekteki eleştirilerden veya hayal kırıklıklarından kaçınmanın bir yolu olarak mükemmellik arayışına itebilir.

5. Sosyal Kıyaslama

Özellikle sosyal medya çağında kişinin kendisini sürekli olarak başkalarıyla kıyaslaması mükemmeliyetçiliği tetikleyebilir. Sosyal medyanın diğer olumsuz yönlerini keşfetmek için ilgili içeriğimizi ziyaret edebilirsiniz. Geride kalma veya başkalarına yetişememe korkusu, bireyleri ulaşılamaz standartlar için çabalamaya itebilir.

6. Düşük Benlik Saygısı

Düşük öz saygı mükemmeliyetçiliğe katkıda bulunabilir. Bireyler, kendilerini değerli hissetmenin veya başkaları tarafından kabul görmenin tek yolunun mükemmelliğe ulaşmak olduğuna inanabilirler.

7. Yargılanma ve Reddedilme Korkusu:

Başkaları tarafından yargılanma, eleştirilme veya reddedilme korkusu mükemmeliyetçi davranışlara neden olabilir. Bireyler mükemmel olurlarsa olumsuz geri bildirimlere veya reddedilmeye karşı bağışıklık kazanacaklarına inanabilirler.

8. Kişisel Hedefler ve Değerler

Mükemmeliyetçilik kişisel hedefler ve değerler tarafından yönlendirilebilir. Belirli alanlarda mükemmele ulaşmak için güçlü bir içsel motivasyona sahip olan kişiler kendileri için yüksek standartlar belirlemeye meyillidir.

Mükemmeliyetçilik Hastalık mıdır?

Mükemmeliyetçilik bir hastalık değil, kişilik özelliği veya davranış örüntüsüdür. Bununla birlikte mükemmeliyetçilik aşırı hale geldiğinde ve kişinin işlevselliğini, mutluluğunu veya ruh sağlığını önemli ölçüde etkilediğinde uyumsuz bir kişilik özelliği olarak sınıflandırılabilir.

Mükemmelliyetçi örüntüler; anksiyete bozuklukları, depresif bozukluklar ve obsesif-kompulsif bozukluk (OKB) gibi psikiyatrik sorunlarıyla ilişkilidir. Bu gibi durumlarda mükemmeliyetçi eğiliminizin zararlarını azaltmanıza yardımcı olabilecek bir ruh sağlığı uzmanından destek alabilirsiniz.

Mükemmelliyetçiliğin iyi bir şey olup olmadığı da merak edilmektedir. Mükemmeliyetçilik, birçok kişilik özelliği ve davranış gibi doğası gereği iyi veya kötü değildir. Bir spektrumda yer alır ve etkileri nasıl ifade edildiğine ve hangi bağlamda görüldüğüne bağlı olarak değişebilir.

Mükemmeliyetçiliğin Türleri

Mükemmeliyetçiliğin farklı biçimleri ve bir dizi bileşeni vardır. Nükleer araştırmalar, cerrahi operasyonlar veya roket bilimi gibi hata şansının olmadığı alanlarda yüksek standartlar ve mükemmeli beklemek faydalı ve gereklidir. Ancak hayatın birçok yerinde olduğu gibi hata hakkının olduğu alanlarda mükemmele ulaşma çabası gerekli değildir ve zararlı olabilir.

Zararlı – Olumsuz Mükemmeliyetçilik Nedir?

Olumsuz mükemmeliyetçilik, zararlı etkilere rağmen kendinizin belirlediği zorlayıcı standartlara ulaşmaya çalışmak ve kendi öz değerinizi standartlarını ne derece yakaladığınız düşündüğünüze göre belirlemektir. Mükemmeliyetçilik başarı çabasından farklıdır ve öz değeriniz standartlarınızı yakalamanıza bağlı olduğunda sorun haline gelir.

Zararlı mükemmeliyetçilik kişinin kendisiyle ilgili görüşünün belirli alanlarda ne kadar başarılı olduğuna bağlı olması ve olumsuz sonuçlara rağmen aşırı yüksek standartlarını kovalamaya devam etmesidir. Kişi standartlarına uymakta başarısız olduğunda görülen yoğun öz eleştiri, hatta kendini aşağılama da zararlı mükemmeliyetçiliğin ana unsurlarından biridir.

Kişinin basit bir hatasına takılı kalıp performansının olumlu yönlerini unutması, kendisini başarısız bir insan olarak değerlendirip günlerce o basit hataları düzeltmek dışında herhangi bir şey yapmayı reddetmessi de zararlı mükemmeliyetçilik örneklerindendir. Kimi zaman yüksek standartlara ulaşmaya çalışmak; gerginlik, beslenme bozuklukları veya ilişki sıkıntıları gibi sorunlar doğurabilmektedir.

Mükemmeliyetçi özelliklerinizin sizin için zararlı olup olmadığını değerlendirmek için bu soruları cevaplandırabilirsiniz:

• Her zaman yüksek standartları yakalamak için elinizden gelenin en iyisini mi yaparsınız?
• Ne başardığınızdan ziyade ne başaramadığınıza mı odaklanırsınız?
• Diğer insanlar size standartlarınızın aşırı yüksek olduğunu söyler mi?
• Bir hedefe ulaştığınızda genellikle bir sonraki sefer için daha da yüksek hedef koyar mısınız?
• Öz değeriniz çabalama ve başarıya mı dayalıdır?
• Hedeflerinize ulaşma yolunda ne kadar iyi olduğunuzu tekrar tekrar kontrol eder misiniz?
• Bazı şeyleri kaçırmanıza veya başka sorunlara neden olsa bile standartlarınıza ulaşmak için çabalamaya devam eder misiniz?
• Başaramama ihtimaline karşı veya çok uzun süreceği için görevlerden kaçındığınız veya onları ertelediğiniz olur mu?

Yararlı - Olumlu Mükemmeliyetçilik Nedir?

Pozitif mükemmeliyetçilik, yüksek standartları ve mükemmellik arayışını bu standartlara ulaşmak için dengeli ve esnek bir yaklaşımla birleştiren bir mükemmeliyetçilik biçimidir. Mükemmellik için çabalamamak değil, aksine kişisel gelişimi ve refahı artıran yüksek standartların peşinde koşmaya yönelik dengeli bir yaklaşımdır.

Mükemmeliyetçiliğin herhangi bir biçiminin hem olumlu hem de olumsuz yönleri olsa da pozitif mükemmeliyetçilik genellikle daha olumlu sonuçlarla ilişkilendirilir ve genellikle zararlı mükemmeliyetçilikle ilişkilendirilen olumsuz sonuçlara yol açma olasılığı daha düşüktür.

Pek çok insan için sağlıklı bir başarı çabasının nerede bitip zararlı mükemmeliyetçiliğin nerede başladığını görmek son derece güçtür. İkisi bir arada da bulunabilir. Örneğin bazı alanlarda başarıyı sağlıklı bir şekilde ararken başka bir alanda başarı çabanız ciddi sorunlara yol açıyor ve size zarar veriyor olabilir.

Bazı alanlarda yüksek standartlar için inatla çabalamak başlı başına zararlı olabilir, örneğin insanın kendi beden şeklini değiştirmek için yapabilecekleri sınırlı olduğu halde belirli bir vücut tipi ve kilo için uğraşmak gibi.

Çoğu insanın mükemmeliyetçilik yaklaşımını değiştirmekte zorlanmasının bir nedeni bunun geçmişte sağlıklı bir çaba olarak kendilerine yarar sağlaması ancak zaman içinde sorunlu hale gelmiş olması ve başka bir durumda zararlı bir yaklaşım oluşturmasıdır.

Bu karmaşa nedeniyle siz kendinizi zararlı mükemmeliyetçi olarak görmekte zorlanabilirsiniz ancak çevrenizdekiler bunu daha kolay fark edebilir.

Mükemmeliyetçiliğin Etkileri: Mükemmeliyetçilik Neye Sebep Olur?

Mükemmeliyetçilik bir dizi sorunla ilişkilendirilebilir. Eğer mükemmeliyetçiyseniz hedeflerinize ulaşmak için çok çabaladığınız için yorgun, oldukça katı ve diğer insanlardan uzak kalmış olmanız mümkündür. Hayatınızın her alanı, neyi yapmanız ve yapmamanız gerektiğini söyleyen kural ve yasaklardan ibaret olabilir.

Performansı üzerine sürekli düşünmek, standartlarına ulaşamayacağından korkamaya başladıkça gergin ve sinirli hissetmeye neden olabilir. Kişinin sürekli olarak performansının yeterli olmadığına dair bir işaret arayabilir ve en ufak bir sürçmede son derece endişeli ve stresli hale gelebilir.

Mükemmelliyetçilik ve Psikolojik Sorunlar

Mükemmeliyetçilik kendi başına bir sorun olabileceği gibi anksiyete, depresyon veya beslenme bozuklukları gibi başka problemleri de arttırabilir. Mükemmeliyetçilik ve mükemmeliyetin ulaşılabilir olduğu inancı başka bir psikolojik bozukluğun, örneğin beslenme bozukluklarının bir yönü olarak ortaya çıktığında o sorunun etkilerini şiddetlendirebilir.

Mükemmeliyetçiliğin yeme bozuklukları ile bir arada görülmesi son derece yaygındır. Mükemmeliyetçilik ayrıca zararlı davranışlara da yol açabilir. Örneğin kendine koyduğu zorlayıcı standartlara ulaşmak için devamlı çabalayan bir mükemmeliyetçinin kaçınma davranışlarına girebileceği öngörülebilir.

Mükemmelliyetçilik, Erteleme ve Kaçınma

Mükemmeliyetçi birinin en yaygın davranışlardan biri de ertelemedir. Kişi bir işi mükemmel bir şekilde yapmaya öylesine odaklanır ki mükemmel olmayan bir şekilde yapmak yerine işe başlamayı erteler, yani aslında erteleme davranışı bir tür kaçınmadır. Diğer kaçınma davranışları gibi erteleme de başarısızlık korkusundan gelir. Kişi belirlediği yüksek standartlara uygun performansı gösterememe riskini almaktansa işe başlamayı geciktirir.

Mükemmeliyetçi kişilerde kaçınmanın en yaygın nedeni başarısızlık korkusudur. Bu korku, genellikle performans baskısı hissettikleri bir durumla ilgili olumsuz tahminlerinden ileri gelir. Kaçınma bir kişinin belirli bir durumun yarattığı gerginlikten kaçmak veya bu gerginliği azaltmak için sergilediği hareketler olarak tanımlanabilir. Bir şeyi başaramamak, tam da mükemmeliyetçi kişinin olmasından korktuğu şeydir.

Söz konusu işi yapmaktan kaçarsanız performansınızın aslında korktuğunuzdan daha iyi olabileceğini öğrenme şansını da elde edemezsiniz. Kaçınma aynı zamanda bir görevi uygulama, hatalardan öğrenme ve kendinizi geliştirmeye devam etme şansınızı da elinizden alır.

Mükemmelliyetçiliğin Kısır Döngüsünü Kırmak

Eğer mükemmeliyetçiyseniz zaman zaman kedinizi üzgün hissetmeniz muhtemeldir. Bu pek şaşırtıcı değildir zira zamanınızın önemli bir kısmını standartlarınızı karşılayamadığınızı düşünmek moralinizi bozabilir.

Moraliniz bozulduğunda normalde yaptığınız şeyleri yapmak için de gerekli motivasyonu bulamayabilirsiniz. Bunun sonucunda işlerinizi erteleyebilirsiniz. Bu da standartlarınıza ulaşamamanızla neticelenebilir ve kendinizi tekrar bunu düşündüğünüz bir kısır döngüde bulabilirsiniz.

Kısır döngüleri kırmak, iç sesinizi olumlulaştırmak ve daha mutlu ve huzurlu bir yaşam için psikolojik destek almak faydalı bir seçenektir. Dışarıdan gözlemleyen bir uzman, bu döngünün kritik noktalarını fark etmenizde ve farklı yollar denemenizde size rehberlik edebilir. Dilerseniz Hiwell uzman psikologlarıyla 15 dakikalık ücretsiz ön görüşme yaparak bu kısır döngünün üstesinden nasıl gelebileceğinizi değerlendirebilirsiniz.