Z Kuşağının En Çok Kullandığı Psikolojik Terimler: Gerçek Mi Moda Mı?

Son birkaç yıldır sosyal medyada Psikolojik terimlerin kullanımı artmaktadır. Travma, gaslighting, ghosting, toksik, narsist, tetiklenmek gibi kavramlar artık yalnızca terapistlerin kullandığı kelimeler olmaktan çıkmış ve günlük hayatımızın bir parçası haline gelmiş durumda.

Özellikle tüm profesyonel hizmetlerin aksadığı pandemi sırasında mental iyilik ile ilgili sosyal medya paylaşımlarının sayısı büyük ölçüde artmıştır. Bu paylaşımlar doğru bilgiler içerdiğinde faydalı olabilirken yanlış bilgiler içerdiğinde kendi kendine teşhis koyma ve yardım alma ihtiyacı duymama gibi olumsuz etkileri de olmaktadır⁶.

Psikolojik dil, başka bir deyişle terapi dili, artık başta Z kuşağı olmak üzere herkesin kullandığı bir ifade aracı haline gelmiştir. Z kuşağının dijitalleşmenin arttığı ve çoklu krizlerin meydana geldiği bir çağda büyümüş olması, onların psikolojik kavramlara olan ilgisini de şekillendirmiştir.

Z Kuşağı Neden Psikolojik Terimlere Bu Kadar İlgi Duyuyor?

Z kuşağı 1990’ların ortası ile 2009 yılları arasında doğan ve dijital teknolojileri günlük hayatlarının bir parçası haline getiren bir kesimdir⁵. Genç kuşakların, özellikle Z kuşağının, psikoloji konularını psikolojik terimler kullanarak açıklayıp tartışması ve terapi dilini günlük hayatında kullanması sıkça karşılaşılan bir durumdur.

Z kuşağının bu psikolojik operasyona bu kadar ilgi duymasının nedenlerinden birisi, bilgiye erişimin artmış olmasıdır. İnternetten psikoloji / terapi konularına erişmek artık oldukça basit hale gelmiştir. Neredeyse tüm sosyal medya platformlarında karşımıza çıkan ve bir dakikayı aşmayan, hızlandırılmış videolarda adeta bir bilgi yüklemesine maruz kalınıyor. Fakat bu bilgilerin güvenilir veya doğrulanmış olup olmadığı çoğu zaman teyit edilmemektedir.

Bir diğer neden de “terapi dili” olarak adlandırılan konuşma tarzının gittikçe yaygınlaşmasıdır. Terapi dili, insanların günlük yaşamlarında psikolojik ifadeleri ve ruh sağlığı terimlerini sıklıkla kullanması anlamına gelir. Örneğin “gaslighting” veya “travmatize olmak” gibi kelimelerin gündelik sohbetlerde veya çatışma anlarında gündeme gelmesi gibi. Fakat terapi dilinin popülerleşmesi ile bu tarz kelimelerin yanlış bağlamlarda kullanılma riski de artmıştır³.

Son olarak, sosyal medyanın insanları iç dünyaları hakkında paylaşım yapmaya teşvik etmesi de Z kuşağının psikolojik terimlere duyduğu ilgiyi artıran bir etken olabilir. Sosyal medyada açıkça ifade edilebilen derin duygu ve düşünceler, psikoloji konularını tabu olmaktan çıkarıp daha konuşulabilir kılarken bağlamdan kopuk kullanımlarda yanlış anlaşılmalara sebep olabilir⁹.

Sosyal Medyada Gördüğümüz Psikolojik Terimler Gerçeği Yansıtıyor Mu?

Birçok sosyal medya platformunda artık mental sağlık ile ilgili içerikler görmek mümkün. “Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunun 5 Belirtisi”, “Toksik Bir İlişkide Olduğunuzu Gösteren Davranışlar” veya “Gaslighting’e Uğradığınızı Gösteren Cümleler” gibi başlıklar ile muhtemelen hepimiz karşılaşmışızdır. Peki bu terimler ne kadar doğru kullanılıyor?

Bir sosyal medya platformundaki mental sağlık içeriklerini inceleyen uzmanların yaptığı bir araştırmaya göre, incelenen sosyal medya platformundaki içeriklerin %80’inden fazlası yanlış yönlendirme ve yanıltıcı içerik barındırmaktadır. Hatta bu içeriklerin yaklaşık %15’i bireye zarar verme potansiyeline sahiptir. Mental sağlık içeriklerini paylaşan kişilerin ise yalnızca %9’u gerekli yeterliliğe sahip bireylerden oluşmaktadır⁶.

Psikolojide insan davranışlarını veya duygularını kesin çizgilerle açıklamak, “bu davranış şu duyguya işarettir” veya “bu cümleyi kuran biri aslında böyle hissediyordur” gibi genellemeler, bireysel farklılıkları ve bağlamı göz ardı eder. Bu sebeple sosyal medyada sunulan içerikler kimi zaman basitleştirici ve hatalı genellemeler içerebilmektedir.

“Gaslighting”, “Travma”, “Toksik” Gibi Kavramlar Doğru Mu Kullanılıyor?

Gaslighting, başka bir kişiyi algılarından, deneyimlerinden veya anlayışından şüphe duyması için manipüle etmek anlamına gelir¹. Fakat bu kelime eğer en basit anlaşmazlıkta veya fikir ayrılığında bile ortaya atılırsa, amacının oldukça dışında bir bağlamda kullanılmış olur. Bir bireyin, karşı çıktığı bir fikri savunan kişinin argümanlarını gaslighting olarak etiketlemesi buna örnek verilebilir.

Benzer şekilde “travma”, “travmatize olmak”, “tetiklenmek” gibi psikolojik terimlerin de hatalı kullanımına rastlanabilmektedir. Travma kavramının literatürdeki anlamına baktığımızda kişide uzun süreli olumsuz etki yaratacak kadar yoğun korku, çaresizlik veya diğer yıkıcı duygulara yol açan rahatsız edici bir deneyimdir². Fakat günümüzde basit hayal kırıklıkları veya gündelik stres kaynakları için bile bu kelime kullanılabilmektedir.

Travma ile sıkıntı verici yaşantılar farklı şeylerdir. Sıkıntı genellikle geçicidir ve birey zamanla duygusal dengesine geri döner. Travmada ise bireyin güvenli hissetmesi, duygusal düzeni ve öz değeri gibi temel psikolojik işlevleri kalıcı şekilde etkilenebilir. Bu sebeple sıkıntılı durumları “travma” olarak nitelendirmek yerine “sarsıcı”, “zorlayıcı”, “yıpratıcı” gibi kelimeler tercih etmek bazı durumlarda daha doğru olabilir⁴.

“Tetiklenmek” kelimesi de günümüzde yüzeysel şekilde kullanılan terimlerden biridir. Geçmişte yaşanmış travmatik bir deneyimin benzer bir uyarıcı ile yeniden hatırlanması ile ortaya çıkan yoğun bir duygusal veya fizyolojik tepkiyi ifade eden bu terim, günümüzde rahatsız olma veya öfkelenme gibi gündelik duygusal tepkiler için bile kullanılabilmektedir⁷.

Tetiklenmek, travma yaşamış kişiler için oldukça gerçek ve endişe vericidir. Bu terimin yanlış kullanımı istemeden de olsa travmayı ve travmaya bağlı gerçek tetiklenmeleri sıradanlaştırabilir ve travma sonrası stres bozukluğu gibi psikiyatrik bozuklukları olan kişiler için damgalayıcı veya küçümseyici bir etki yaratabilir.

Popüler Psikoloji Terimlerinin Yanlış Kullanımı Ne Gibi İlişkilere Yol Açabilir?

Bu tarz terimler popülerleşmenin etkisi ile yanlış kullanılırsa birçok olumsuz sonuçlar doğurabilir. Örneğin, bazı bireyler kulaktan dolma bilgilerle kendilerine yanlış tanılar koyabilir. Bunun sonucunda psikolojik yardıma ihtiyaç duymayabilirler veya terapiye gitseler bile yanlış bilgilerle dolu olduklarından terapi sürecini zorlaştırabilirler⁹.

Bu kelimelerin yanlış kullanımı aynı zamanda ciddi sorunları önemsizleştirebilir ve insanların bunları fark etmesini zorlaştırabilir. Örneğin, farklı bir fikir veya bakış açısı sunulduğunda bunu “gaslighting” olarak nitelendirmek, gerçek bir manipülasyonu ayırt etmeyi zorlaştırabilir. Her üzücü deneyimi “travma” olarak adlandırmak veya her duygusal iniş çıkışı “depresyon” olarak etiketlendirmek, bu vakaların klinik boyutunun anlaşılmasını güçleştirebilmektedir⁹.

Son olarak bu terimleri gereğinden fazla ve yanlış bağlamlarda kullanırsak her çatışmayı duygusal istismar olarak görme eğilimine girebiliriz. Ayrıca, kendi davranışlarımızı sorgulamak yerine karşı tarafı etiketleyerek kolayca suçlama eğilimine girebileceğimizden yapıcı iletişimden uzaklaşabilir ve ilişkilerimizdeki empati ve anlayışı zedeleyebiliriz.

Gençlerin Bu Terimlerle Kendini İfade Etmesi Sağlıklı Mı?

Ruh sağlığı terimlerinin günlük yaşamda daha sık kullanılması, duyguların açıkça ifade edilmesini kolaylaştırması ve tabu olarak görülen ruh sağlığı konularını konuşulabilir hale getirmesi açısından olumlu bir gelişmedir. Günümüzde duygusal ve psikolojik kavramlara karşı daha ilgili olsak da bu terimler her zaman doğru şekilde kullanılmamaktadır.

Günlük yaşamda terapi jargonunun aşırı kullanımı iletişimi güçlendirmek yerine zayıflatabilir çünkü bu dil, etkileşimlerin gerçek amacını zayıflatabilir. Sürekli terimsel kelimeleri bir ifade aracı olarak kullanmak empati, anlayış ve aktif dinlemeye dayalı olan iletişimin önüne geçebilir⁸.

Bu sebeplerle psikolojik terimlerin günlük dile girmesi her zaman sağlıklı iletişim anlamına gelmeyebilir. Doğru, yerinde ve bağlamına uygun kullanılmayan terimler, iletişimde yanlış anlaşılmaya, gerçekten uzak ve samimiyetsiz bir yaklaşıma veya gerçek psikiyatrik bozuklukların önemsizleştirilmesine yol açabilir. Sağlıklı bir iletişim için bu terimlerin bağlamına dikkat etmeye özen göstermek önemlidir.