Yeni Bir Hayata Adapte Olmak: Kültür Şokunun Aşamaları

Kültür Şoku Nedir?

İnsanlar, alışık olmadıkları bir durumla karşılaştıklarında kendilerini savunmasız, huzursuz ya da yetersiz hissedebilirler. Her bireyde aynı şekilde ortaya çıkmasa da kafa karışıklığı ve kaygı, beklenmedik durumların yaygın sonuçlarıdır. Kültür şoku da tam olarak bu noktada, bireyin tanımadığı bir kültürle karşılaştığında yaşadığı duygusal zorlanmaları ifade eder. Bu süreçte kişi kendini endişeli, yabancılaşmış ve huzursuz hissedebilir. Kültür şoku; yeni bir ülkeye yerleşen ya da eğitim almak için farklı bir ülkeye giden kişilerde sıkça görülür. Gidilen ülkenin kuralları, toplumsal cinsiyet rolleri, dili hatta coğrafi özellikleri bile kültür şokunu tetikleyebilir. Örneğin, daha eşitlikçi bir toplumdan, erkeklerin ağırlıklı olarak yönetici konumlarda bulunduğu ataerkil bir yapıya taşınan bir kadın, sosyal hayatta ciddi bir uyum zorluğu yaşayabilir ve bu durum onu yıpratıcı bir sorgulama sürecine sürükleyebilir.

Kültür Şoku ve Aşamaları

Kültür şoku aniden ortaya çıkan bir olgu değildir. Bireylerin yabancı hissettikleri ülkede kalma sürelerine göre de değişebilen bazı aşamalar vardır. Zaman içerisinde bireyler, kültür şokunun dört aşamasını deneyimleyerek yaşadıkları bu kültürel zorluğu atlatabilirler.¹ Ancak bu aşamaları atlatma şekli ve bu aşamaların her birinin arasında ne kadar zaman harcadıkları bireylere özel olarak değişebilir. Herkesin bu süreçteki mücadele etme yolculuğu farklıdır ve bu aşamaların gerçekleşmesinde mutlak bir doğru olmayabilir.

Balayı Aşaması

Yeni bir ülkeye giden bireyler, başlangıçta yoğun bir heyecan ve merak duygusu yaşayabilirler. Farklı bir kültürle tanışmak, yeni bir hayata adım atmak bu coşkuyu besler. Ancak bu aşama genellikle kısa sürer. Zamanla yeni çevre alışıldık hale gelir ve kişi farklı zorluklarla karşılaşmaya başlar. Başlangıçta çok cazip gelen duygular, uzun vadede aynı yoğunlukta devam etmeyebilir.

Hayal Kırıklığı Aşaması

Bu evre, çoğu kişi için kültür şokunun en zorlayıcı adımıdır. Başlangıçtaki coşku yerini, yeni ortamın getirdiği farklılıklara ve zorluklara bırakabilir. Dil engeli, iletişim biçimlerindeki farklılıklar ya da kişinin kendi “normal” algısına uymayan sosyal davranışlar hayal kırıklığına yol açabilir. Bu farklılıklar zaman zaman aşılamaz engeller gibi görülebilir. Böyle bir durumda kültür şokunun duygusal ve fiziksel belirtileri daha belirgin hale gelebilir.

Uyum Aşaması

Zaman geçtikçe, bireyler farklı kültürel öğeleri anlamlandırmaya ve onları kendi bakış açılarıyla değil, içinde bulundukları kültürün gözünden değerlendirmeye başlarlar. Bu yeni anlamlar, rahatlama ve aidiyet hissi kazandırır. Kişi, yabancısı olduğu kültürden kendine ait parçalar buldukça uyum süreci hızlanır ve bulunduğu topluma daha kolay entegre olabilir.

Kabul Aşaması

Kültür şokunun son aşaması kabul sürecidir. Bu noktada bireyler, yeni kültürü bütünüyle benimsemese bile onunla barışmayı ve günlük yaşamlarını uyum içinde sürdürmeyi öğrenirler. Kültürün hangi yönlerinin kendilerine uygun olduğunu fark eder, uymayanlara karşı ise daha esnek bir tavır geliştirirler.

Kültür Şokunun Fiziksel ve Duygusal Belirtileri

Kültür şoku, bireyler için zaman zaman duygusal açıdan oldukça yıpratıcı olabilir. Fakat unutulmamalıdır ki hissedilen bu duygusal yük, bireylerde bazı fiziksel ve duygusal belirtileri de beraberinde getirebilir. Bedenimizin dışa vurduğu bu semptomları gözlemleyerek yaşanılan kültür şokunun bizleri nasıl ve ne kadar etkilediğini kolay bir şekilde saptayabilir, gerekli olan durumlarda bir uzmandan bu konuda yardım alabiliriz. Aşağıda yer alan 7 madde kültür şoku sırasında yaşanan semptomlar arasında yer almaktadır.²

1. Artan uyku ihtiyacı
2. Fiziksel rahatsızlıklarda veya ağrılarda artış, tekrarlayan hastalıklar
3. Kompulsif yeme veya iştahsızlık
4. Sosyal ilişkilerden kaçınma ve bu konuda yaşanan problemler
5. Zihinsel yorgunluk
6. Duygusal dalgalanmalar (Kolayca sinirlenme ve ağlama gibi)
7. Depresyon

Kültür Şoku Nasıl Atlatılır?

Kültür şoku, bazı bireylerin başka ülkede kurdukları yeni hayatlarının akışını bozabilmekte ve onların hem fiziksel hem de ruh sağlıklarını olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Yeni bir ülkeye taşınmak söz konusu olduğunda kültür şoku yaşamak oldukça olası ve bazı durumlarda kaçınılması oldukça güçtür. Buna rağmen kültür şokunu atlatmaya yönelik birçok yöntem bu şoku atlatmayı mümkün bir hale getirir. Kültür şokunun etkilerini hafifletmek ve uyum sürecini kolaylaştırmak için aşağıdaki 7 adım faydalı olabilir:³

1. Bilgi Edinmek
   Yaşanılan yeni yer hakkında bilgi sahibi olmak bireylerde güven duygusu ve kontrolü eline almış hissi yaratabilir. Bu açıdan yeni kültür hakkında yeni bilgiler edinmek, yaşanan yeni ülke hakkında olabildiğince çok bilgiye erişmek bizlerin o ülkedeki konfor alanımızın genişlemesine olanak sağlayabilir.
2. Yerel Dili Öğrenmek
   Yerleşmeye, okumaya hatta turist olarak gittiğimiz ülkelerde, o ülkenin yerel dilini bilmek bize büyük bir avantaj sağlayabilir. Özellikle sosyalleşme açısından oldukça gerekli olan dil bilgisi ile kendimizi o topluma daha yakın hissedebiliriz.
3. Sosyal Ağları Çeşitlendirmek
   Sosyallik ve sosyal çevre bireylerin yaşantısının ayrılmaz bir parçasıdır. Bireyler sosyal çevre sayesinde kendilerini daha iyi ve daha aktif hissedebilirler. Bu yüzden yeni bir ülkeye ve kültüre alışma sürecinde yeni insanlarla tanışmak hem o kültürü daha iyi anlamamıza yol açabilir hem de kendimizi yepyeni bir ortamda baş etmeye çalıştığımız yalnızlık duygusundan kurtarabilir.
4. Rutinler Yaratmak
   Rutin, bireylerin günlerini düzene sokan ve onları bir amaç doğrultusunda hareket etmelerini sağlayan bir düzendir. Bu rutinler sayesinde bulunduğumuz yere ve kendi benliğimize daha yakın hissedebiliriz. Örneğin yaşadığınız yeni bölgenin hoşunuza gidebilecek bir yerinde her sabah yürüyüş yapmak hem sizi oraya ait hissettirebilecek hem de o alan artık sizin yaşamınızın önemli bir parçası haline gelecektir.

5. Etkinliklere Katılmak
   Bir ülkede gerçekleşen kutlamalar, bayramlar o ülkenin sahip olduğu kültürü yansıtan en somut araçlardır. Bu önemli günlerde gerçekleşen etkinliklere katılmak o ülkede yaşayan diğer bireyler gibi olduğumuz hissine kapılmamızı sağlayabilir. Böylelikle orada yaşayan insanların kültürel normlarını gözlemleyip adapte olma sürecini daha da hızlandırabiliriz.
6. Kendinize Zaman Ayırmak
   Hoşumuza gidip gitmeyen şeyleri anlamanın en kolay yolu çoğu zaman kendimize zaman ayırmakla gerçekleşir. Başka bir ülkede yaşamaya, vakit geçirmeye başladığımızda kendimizi kültür karmaşası içerisinde bulabiliriz. Bu noktada kendimizle kalmak, yeni olan kültürün bize nasıl uyup uymadığınız analiz etmek ve kendimize göre yöntemler geliştirmek en doğru adımlar olabilir.
7. Profesyonel Destek Almak
   Bazı durumlarda bireyler yaşadığı kültür şokunun etkilerini hem bedenlerinde hem de zihinlerinde çok yoğun bir şekilde ve hiç sona ermeyecekmiş gibi hissedebilirler. Böyle bir durumda profesyonel yardım almaktan çekinmemelilerdir.

Yaşadığınız zorluklarla tek başınıza mücadele etmek zorunda değilsiniz. Hiwell’de terapistinizle tanışarak bugünden itibaren terapi yolculuğunuza başlayın.

Ters Kültür Şoku Nedir?

Ters kültür şoku, kültür şokundan farklı olarak yabancı bir ülkede yaşamayı veya kısa süreli kalmayı deneyimledikten sonra ana vatanımıza dönünce yaşayabileceğimiz stres ve endişeyi tanımlamaktadır. Bu şoku yaşamak için yabancı bir ülkede uzun bir dönem kalma zorunluluğu bulunmamaktadır. Uzun bir süre farklı bir kültüre maruz kalmanın yanı sıra sadece turist olarak gittiğimiz ülkelerin dönüş aşamasında da alışma konusuna dair bazı sorunlar yaşayabiliriz. Başka ülkelerin kültürlerini görüp keşfettikten sonra kendi ülkemizle olan bağlarımızı sorgulayabilir, kendimizi öz kültürümüze yabancı hissedebiliriz.⁴

Örneğin iki sene yurt dışında eğitim görmüş bir genç, ana vatanına döndüğünde kendini bir karmaşanın içerisinde kaybolmuş hissedebilir ve bu çaresizlik yüzünden öz güveni zedelenmiş hissedebilir. Aynı kültür şokunda olduğu gibi ters kültür şokunda da bireyler depresyon, uyku düzeninde değişimler gibi fiziksel ve duygusal semptomlar gösterebilirler. Önemli olan noktalar, bireylerin ters kültür şoku yaşadığının farkına varmaları ve bu durumu atlatmaya yönelik hamlelerde bulunmalarıdır.