Daha iyi hissetmeye bugün başlayın
Siz de 500 bin mutlu danışanımız gibi hayatınızın kontrolünü elinize alın.
Mevsimsel Depresyon Nedir?
Mevsimsel depresyon, kış ve sonbahar aylarında ortaya çıkan ve ilkbahar yaz aylarında azalan / yok olan depresif belirtiler ile karakterize bir duygudurum bozukluğudur1.
Mevsimsel duygudurum bozukluğu ilk olarak 1984 yılında Rosenthal ve arkadaşları tarafından tanımlanmıştır5. Bu bozukluk aynı zamanda kış depresyonu, mevsimlere bağlı depresyon veya mevsimsel affektif bozukluk olarak da adlandırılmaktadır.
Major depresif bozukluğun bir alt alanı olan mevsimsel duygudurum bozukluğu iki farklı şekilde görülmektedir. Kış depresyonu olarak adlandırılan mevsimsel bozuklukta depresif semptomlar kış aylarında ve sonbahar aylarında görülmekte, yaz aylarında yok olmaktadır.
Yaz depresyonu olarak adlandırılan mevsimsel depresyon ise oldukça istisnai görülür. İlkbahar, yaz aylarında depresif semptomların ortaya çıktığı, kış ve sonbahar aylarında ise yok olduğu bir bozukluktur.
Mevsimlerin insan hayatında oldukça önemli bir yeri vardır. Hava sıcaklığı, havanın güneşli, yağmurlu veya bulutlu olması kişinin modunu ciddi şekilde etkilemektedir. Havanın sıcak olması bazı insanlara enerji verirken havanın soğuk veya bulutlu olması bazı insanların karamsar hissetmesini sağlayabilmektedir. Yağmurlu havalar bir kısım insanı mutsuz hissettirirken diğerlerini mutlu hissettirebilmektedir.
Kış aylarında günlerin kısalıyor olması ve insanların gün ışığını daha az almasının insanların psikolojileri, hormonları ve fizyolojileri üzerinde olumsuz etkileri olduğu görülmektedir. Kış depresyonu da tam olarak bu sebeple yani günlerin kısalıp gün ışığının azalmasıyla ortaya çıkmaktadır.
Mevsimsel depresyon ve major depresyon arasında belirti olarak hiçbir fark olmadığından, kış depresyonunu major depresyondan ayıran temel özellik depresif atağın başlaması ve düzelmesinin mevsime bağlı olmasıdır.
Mevsimsel Depresyon Belirtileri
Mevsimsel depresyon belirtilerinde en önemli nokta tekrarlayan depresif atakların tekrarlı şekilde aynı mevsime denk gelmesi durumudur ve depresyonun mevsimsel olarak tanımlanması için yılın diğer mevsimlerinde kişinin ruh halinin tamamen düzelmesi bir kriterdir. Mevsimlere bağlı depresyon durumunda semptomlar major depresyondan farklı değildir.
- Ümitsizlik
- İsteksizlik
- Kendini değersiz hissetmek
- Yaşama dair inanç ya da istek kalmaması
- Sosyalliğin azalması
- Suçluluk hissetmek
- Uykuda sorunlar (az ya da çok uyuma durumu)
- Enerji azalması, çabuk yorulma
- İştah değişimi (iştahın azalması veya artması)
- Yağlı ve karbonhidratlı yemekler tercih etmek
- Sinirlilik
- Sosyal ilişkilerde güçlük çekmek
- Karamsarlık
- Konsantrasyonda bozukluklar
- Cinsel istekte azalma
- İlgisizlik
- Ölüm düşünceleri
Depresif bir bozukluğa mevsimsel depresyon denebilmesi için en az iki yıl arka arkaya, aynı mevsim içerisinde birkaç ay devam edip diğer mevsimlerde yok olmalıdır.
Mevsimsel Depresyonun Süresi ve Sıklığı
Mevsimlere bağlı depresyon en fazla birkaç ay sürmektedir. Ancak sıklıkla sonbahar ve kış aylarında görülen bu depresif bozukluk türü “kış depresyonu” adını da buradan almaktadır.
Mevsimlere göre ruh hali değişimi görülen bu depresif bozukluk kadınlarda erkeklere oranla daha fazla görülmektedir. Bu durumun geçerliliği diğer depresyon türleri için de bilinmektedir7.
.webp)
Kış depresyonunun görülme sıklığı ise %4 ile %10 arasında değişmektedir2. Yine bu rahatsızlığın kadınlarda erkeklere oranla dört kat daha fazla görüldüğü bilinmektedir3.
Mevsimsel Depresyon Neden Olur?
Depresif bozukluğun bu türüne bakıldığında birçok psikolojik rahatsızlıkta olduğu gibi kesin ve tek bir neden görülmemektedir. Kişinin genetik yapısı, aile ortamı, çocukluğu, beyin kimyası, çevresel etkenleri, sosyal ortamı, ailesinin geçmişi ve kendi geçmişi birçok psikiyatrik rahatsızlıkta olduğu gibi kış depresyonunda da tetikleyici etkenler arasında görülmektedir.
Bu gibi psikolojik durumlarda araştırmacılar çoğunlukla üç sebep üzerine yoğunlaşır. Bunlar biyolojik faktörler, psikolojik faktörler ve çevresel faktörlerdir. Birçok psikolojik rahatsızlık bu üç faktörün birleşimi ile oluşmaktadır.
a. Biyolojik Faktörler
Mevsimsel depresyonla beyinde bulunan serotonin ve melatonin isimli iki kimyasal maddenin düzeylerindeki değişikliklerin bağlantılı olduğu düşünülmektedir. Serotonin ve melatonin insanda uyku döngüsünün, enerjik halin ve ruh halinin düzenini sağlamaktadır.
Yapılan araştırmalarda, mevsimlere göre ruh hali değişimi yaşayan mevsimsel depresyon tanılı kişilerde melatonin salınımında mevsimsel olarak farklılıklar görülmektedir6.
Epifiz bezi tarafından üretilen melatonin hormonu insanın hareketlerini yavaşlatan, sakinleştiren ve uyku halini sağlayan bir sakinleştirici görevini görmektedir. Epifiz bezi karanlıkta hormon üretimini arttırmaktadır.
Kış aylarında güneş ışığına daha az maruz kalındığından mevsimsel depresyon yaşayan kişilerin beyinleri daha fazla melatonin salgılamaktadır. Bu durum kişilerin uyku problemleri yaşamasına sebep olmaktadır.
Salgılanan melatonin hormonu, kişinin uyku süresini ve uyku miktarını etkilemektedir. Uykuda var olan sorunlar ise depresif belirtileri arttırmaktadır.
Serotonin hormonu ise kişinin ruh halini ve mutluluğunu etkileyen bir kimyasaldır. Depresif bozukluklar vücuttaki serotonin miktarı ile bağlantılıdır. Vücutta serotonin düzeyi düşüklüğü depresyon ile ilişkilendirilmektedir.
Kişi güneş ışığından yararlanamadığında beynin bazı merkezleri uyarılamamaktadır. Güneş ışığına maruz kalan kişinin bedeninde serotonin artışı görülürken, güneş ışığına daha az maruz kalanlarda ise serotonin üretimi azalmaktadır. Serotonin miktarının azalması depresif bozuklukların sebeplerinden biridir.
Bir diğer biyolojik faktör olarak sayılabilecek hipotez ise faz kayması hipotezidir. Kış aylarında daha az güneş ışığına maruz kalındığında vücutta sirkadiyen ritmin (24 saatte bir tekrarlanan uyku-uyanıklık döngüsü) bozulmakta ve senkronizasyon sağlanamamaktadır. Uyku uyanıklık ritminin bozulması ise depresif bozuklukları tetikleyici bir etkendir6.
Aynı zamanda kişinin aile öyküsünde depresyon öyküsünün ve bipolar bozukluk öyküsünün olması da biyolojik faktörlerden biri olarak kabul edilmektedir.
b. Psikolojik Faktörler
Günlük yaşamdaki stresle baş etmekte zorlanmak, kaygı yaşamak ve kişisel sorunlar ile baş etmeye çalışmanın getirdiği uyku düzensizlikleri de mevsimlere göre ruh halinin değişiminde etkili olmaktadır.
Kapalı havaların insanın moduna etkisi ve insanda mod düşüklüğüne sebep olması durumu da psikolojik faktörlerden biri olarak tanımlanabilmektedir.
Kapalı havanın insanlara verdiği kasvetli ve karamsar mod da psikolojik bir faktör olarak görülebilmektedir. Aynı zamanda kapalı havaların insanların akıllarına çağrıştırdıkları negatif düşünceler de mevsimlere göre duygu değişimine etkili olmaktadır.
c. Çevresel Faktörler
Mevsimlere bağlı depresyonun sebepleri arasında güneşin görülme süresi, havanın ısısı ve karanlığın süresi gibi etkenler bulunmaktadır. Güneş ışığının azalması insanlarda negatif moda ve depresif duruma sebep olabilmektedir.
Kış aylarında fazlasıyla soğuk ve yağmurlu olan bölgelerde sosyallik azalmakta ve kişiler evleri içinde kalmaktadır. Bu durumun da depresif semptomlar getirdiği bilinmektedir. Aynı zamanda güneş ışığıyla temas edilen sürenin ve güneş ışığının gözle görülmesi durumunun süresinin değişimi de bir çevresel faktör olarak gösterilmektedir.
Mevsimsel Depresyon İle Başa Çıkmak
Mevsimsel depresyon nasıl geçer ve mevsimsel depresyona ne iyi gelir soruları insanlar tarafından oldukça sık sorulmaktadır. Bir çok psikiyatrik ve psikolojik rahatsızlıkta olduğu gibi bu sorunun tek bir cevabı yoktur.
Farmakolojik tedavi ve psikoterapi mevsimsel depresyon tedavisinde işe yarayan ve etkili yöntemlerdendir. Aynı zamanda ışık terapisi yani fototerapi, uyku yoksunluğu tedavisi ve fiziksel egzersiz de mevsimsel depresyonu iyileştirmek için kullanılan tedavi yöntemleri arasında gelmektedir.
Psikoterapi
Mevsimsel duygu değişimi durumlarında psikoterapinin de tek başına yürütülmesi nüks engellemek açısından yeterli olmayabilmektedir. Bu konuda psikoterapi diğer çözüm yöntemleri ile birlikte yürütüldüğünde nüks etme oranlarının azaldığı bilinmektedir.
Psikoterapide kış depresyonu çalışılırken terapist kişinin düşünce hatalarına yoğunlaşmaktadır. Terapide kişiyi ekstra mutsuz hissettiren olumsuz düşüncelerin yerine daha olumlu ve mantıklı düşünceler koymaya çalışılmaktadır. Bu düşünce değişimi terapist tarafından danışana öğretilir ve kişi terapi dışında da mod düşüren olumsuz ve işlevsiz düşüncelerini olumlu düşünceler ile düzeltmeye çalışır.
Işık Tedavisi (Fototerapi)
Uzun yıllardan beri mevsimlere bağlı depresyon tedavisinde ışık terapisi kullanılmaktadır. Bu tedavi yöntemi kış depresyonu için antidepresan tedavisi kadar etkili olmakta ve bir çok psikiyatrist için kış depresyonunda akla gelen ilk tedavi çeşidi olmaktadır6.
Parlak ışık tedavisinde kişiye günışığı benzeri özel ışık kaynakları ile günde yaklaşık 30-40 dakika ışığa maruz bırakma uygulanır.
Fototerapi birden fazla mekanizma ile kişiye parlak ışık vererek sirkadiyen ritmi etkilemekte ve melatonin salınım süresini azaltmaktadır. Gözlere verilen bu parlak ışık, sirkadiyen ritmi tekrar 24 saatlik günle uyumlu hale getirmektedir6.
Işık terapisinin etkinliği kış depresyonunun biyolojik sebeplerinden biri olarak varsayılan faz kayması hipotezini destekler yöndedir. Fototerapi oldukça doğal bir tedavi yöntemidir. Bu tedavinin temelinde kişiye uyku yoksunluğu yaşatmak ve kişiyi aydınlık bir ortama koyup melatonin hormonunun salgılanmasını önlemek vardır.
Yapılan araştırmalara göre mevsimsel depresyon geçiren insanlara ışık tedavisi uygulandığında, kişilerin %53’ünün tüm belirtilerinin ortadan kalktığı ve %43’de ise belirtilerde belirgin azalma olduğu görülmektedir4.
Uyku Yoksunluğu Tedavisi
Mevsimsel depresyona ne iyi gelir sorusunun cevaplarından biri ise uyku yoksunluğu tedavisidir. Uyku yoksunluğu tedavisi mevsimsel duygu değişimlerinde ikinci olarak en sık başvurulan tedavilerden biridir 6.
Kişinin semptomlarının ve durumunun şiddetine göre uykusuz bırakılma zamanı değişiklik göstermektedir. Burada amaç kişiyi gecenin ikinci yarısından sonra veya bir tam gece boyunda uykusundan yoksun etmektir.
Kişide bir gecelik uyku ihtiyacı antidepresan etkisine benzer bir etki göstermektedir. Fakat bu tedavi yöntemini deneyen bireylerde %50 ile %80 arasında nüks görülmektedir. Bu sebeple çoğu zaman uyku yoksunluğu tedavisinin yanında ek tedavi yöntemleri ile de çalışılmaktadır.
Farmakoloji
Çoğu zaman ışık terapisi (fototerapi) ve uyku yoksunluğu tedavisi işe yaramadığı noktada devreye giren farmakolojik çözümlerde depresif bozukluğun semptomlarını geçirmek için antidepresan kullanılmaktadır.
Yine belirli çözüm yaklaşımlarından sonra kişi nüks yaşadığında farmakolojiye başvurulmaktadır. Bazı durumlarda antidepresan kullanımı sonrası belirtilerin nüks ettiği görülmektedir çünkü tek başına antidepresan kullanımı kalıcı olarak etki etmekte yetersiz kalmaktadır.
Fiziksel Egzersiz
Fiziksel egzersiz yöntemi mevsimlere bağlı depresyon ile başa çıkmak için en doğal yöntemdir. Oldukça başarılı olan fiziksel egzersiz ile amaç kişinin ağır bir antreman yapıp bu antreman sonrası fiziksel olarak yorulması ve yorgunluk sebebiyle uyku kalitelerinin ve sürelerinin artmasıdır.
Mevsimlere bağlı depresyonda bütün bu tedavi yöntemleri birlikte senkronize şekilde uygulanabilmektedir. Bu rahatsızlığa karşı çoğu zaman bu çözüm yöntemleri birlikte kullanıldığında çok daha iyi sonuçlar elde edilmektedir.
Mevsimsel Depresyondan Korunmak için 10 Öneri
- Güneşin az görüldüğü mevsimlerde, güneşli günlerde mutlaka güneş ışığına maruz kalınmalıdır.
- Eğer gerçek güneş ışığından faydalanılamıyorsa suni ışıklardan yararlanıp bulunulan ortam aydınlık tutulmalıdır.
- Seyahat ihtimali var ise güneşli yerlere seyahat edilmelidir.
- Negatif içerikli haberlerden, filmlerden kişiyi kötü hissettirebilecek olgulardan mümkün olduğunca kaçınılmalıdır.
- Pozitif düşünmeyi hayata katmak ve düşünceleri mantıklı, dengeli ve pozitif tutmaya çalışılmalıdır.
- Sosyal çevrenin genişletilmesi, hayatta sosyalliğe daha fazla öncelik verilmesi gerekmektedir.
- Açık veya kapalı alanda yapılan fiziksel aktiviteler depresif duyguduruma iyi gelmektedir.
- Boş zamanların efektif kullanılması, yeni hobiler edinmek kişiyi iyi hissettirmektedir.
- Uyku düzenine önem gösterilmesi ve uyku sağlığına dikkat edilmesi gereklidir.
- Kişiyi iyi hissettirecek ve modunu yükseltecek aktiviteler arttırılmalıdır.
Kaynakça
- Ekinci, M., Okanlı, A., Gözüağca, D. (2005). Mevsimsel Depresyonlar ve Başetme Yolları, Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 8(1),109-112.
- Kasper, S.,Wehr, T. A., Bartko, J. J., Gaist, P. A., ve Rosenthal, N. E., (1989). Epidemiological findings of seasonal changes in mood and behavior: A telephone survey of Montgomery County, Maryland. Archives of General Psychiatry, 46, 823–833.
- Miller, A., (2005), Epidemiology, Etiology, and Natural Treatment of Seasonal Affective Disorder”, Alternative Medicine Review, Cilt: 10(1), ss:5-13.
- Roecklein, K.A. and Rohan, K.J. (2005). Seasonal affective disorder: an overview and update. Psychiatry (Edgmont) 2(1): 20.
- Rosenthal N.E, Gillin JC, Sack DA, et al (1984) Seasonal affective disorder. A description of the syndrome and preliminary findings with light therapy .Arch. Gen. Psychiatry. 41,72-80.
- Selvi Y, Beşiroğlu L, Aydın A.(2011). Kronobiyoloji ve Duygudurum Bozuklukları, Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar. 3(3):368-86.
- Simrén, Magnus (2002). Quality of life in inflammatory bowel disease in remission: the impact of IBS like symptoms and associated psychological factors. The American journal of gastroenterology 97(2): 389-396.
