Beden Dili ile Konuşmak: Jest ve Mimikler

Beden Dili Nedir?

Duyguları, düşünceleri ve niyetleri mimikler, jestler, duruş, göz teması, el ve kol hareketleri gibi sözlü olmayan iletişim yolları ile ifade etmeye beden dili denir. Beden dili iletişimi derinleştirir ve kurduğumuz etkileşimlere farklı anlamlar katar. İletişimin etkili bir şekilde gerçekleşmesi için çok önemlidir; hem kendini daha iyi anlatmaya hem de birbirini anlamaya yardımcı olur.

İletişim, yalnızca sözcükleri içerisinde barındıran bir süreç olamayacak kadar geniş bir yelpazeye sahiptir. Her iletişimde beden dilinin önemli bir yeri olsa da farklı kültürlerde ve toplumlarda benzer jest ve mimikler, farklı yorumlanabilir. Yorumlama farklılıkları, beden dili iletişiminde yanlış anlaşılmalara neden olabilir. Bu sebeple beden dilini sözlü iletişimle desteklemek önemlidir.

Beden dili doğru kullanıldığında iletişimi ve ilişkileri güçlendirir. Bu sebeple özellikle iş dünyasında beden dili kullanımı önemli bir beceri olarak görülmektedir. Kişi beden dilini doğru yorumladığında karşısındakinin sözel olarak ifade etmediği şeyleri de kavrayabilir. Doğru beden dili kullanımı ile daha güvenilir ve etkileyici bir görünüm çizilebilir. Beden dilinin en önemli unsurlarından jest ve mimik ne anlama gelir birlikte bakalım.

Jest Nedir?

Biriyle etkileşim kurarken bazen hiç farkında olmadan sözcükler kadar kullandığımız araçlardan biri jestlerimizdir. Jestler, genellikle sözlü iletişimi desteklemek ve zenginleştirmek amacıyla kullanılan el ve kol hareketleri gibi bedensel reaksiyonlardır¹. Konuşmaya eşlik eden jestler bilgiyi öğrenmeyi ve öğretmeyi kolaylaştırdığı için oldukça işlevseldir².

Düşüncelerimizi, yani zihnimizdeki bilgileri ellerimizle somutlaştırmamıza yardımcı olarak iletişim kurma sürecinde büyük rol oynar³. Bununla birlikte jestlerin farklı türleri vardır ve hepsi farklı bir amaca hizmet eder. Bu farklı tür jestleri kavramak ve kullanmak yaşamın farklı dönemleri ile ilişkilendirilir.

Jest Türleri

Jestler 4 geniş gruba ayrılabilir:

• Gösterme Jestleri
• İkonik Jestler
• Ritmik Jestler
• Metaforik ve Kültürel Jestler

Gösterme Jestleri

Yaşamlarının ilk yılında bebeklerin tek kelimelik konuşmalar ile ne istediklerini anlatmaları oldukça zordur. Süreç içerisinde sözcükleri kullanmadan da iletişim kurabileceklerini keşfederler. Parmak veya tüm el yardımı ile bir yere işaret ederek istek veya ihtiyaçlarına ulaşmalarını kolaylaştıran gösterme jestlerini, yaşamlarının ilk yılında kullanmaya başlarlar⁴.

Gösterme jestleri en erken edinilen jestlerdir ve hem ebeveyn hem de çocuk için iletişimi kolaylaştırıcı bir yönü vardır. Ebeveynler ve yetişkinler, bebeklere bir nesnenin ne olduğunu ve nasıl isimlendirildiğini öğretebilmek için bu jestleri sıklıkla kullanır. Bir bebeğin kelime haznesine köpek kelimesini eklemek isteyen bir ebeveynin bunu yapmasının en kolay yolu, her köpek gördüğünde bebeğine “Bak bu bir köpek.” demesidir.

Özellikle etrafta çok fazla uyaran olduğunda gösterme jestleri fark yaratır. Ebeveyn, köpek kelimesi ve köpek imgesini bebeğinin zihninde eşleştirebilmek için parmağıyla her seferinde köpeği işaret ederek diğer ihtimalleri ortadan kaldırmış olur. Artık bebek duyduğu kelimeyi ve gördüğü varlığı doğru eşleştirip öğrenebilir.

Çocuklar taklit yolu ile öğrendikleri için bu aslında iki yönlü bir öğrenme sürecidir. Ebeveyninden gören bebek de bir süre sonra jestlerini kullanmaya başlar. Henüz konuşamasa da su istediğinde suyu işaret eder veya sevdiği bir şeyi görüp heyecanlandığında bunu ebeveynine gösterebilir. Bu sayede ebeveyn ve bebek arasındaki paylaşım, bebek sözcükleri akıcı bir şekilde kullanmaya başlamadan önce de jestler aracılığı ile sağlanabilir.

İkonik Jestler

Gösterme jestlerini takip eden bir diğer jest türü ise ikonik jestlerdir. Çocuklar gösterme jestlerinden sonra ikonik jestleri kullanarak bir nesneyi veya durumu elleri ile görselleştirmeyi öğrenirler⁵.

İkonik jestler konuşma esnasında sözcükleri pekiştirmek için oldukça işlevseldir ve anlam yüklüdür. Bir elmadan bahsederken elimizi sanki elma tutuyormuş gibi yuvarlak yapmamız ikonik jestlere bir örnektir. Yürüyen bir adamı anlatırken diğer parmakları kapatarak işaret ve orta parmağımızı sanki iki bacakmış gibi masa üstünde yürütmemiz de yine ikonik bir jesttir.

İkonik jestler, sözcükler olmadığında da bir anlam ifade eder. Bu sayede birbirinin dilini bilmeyen iki yabancı bile ikonik jestleri kullanarak bir şekilde anlaşabilir. Öğretici ve görselleştirmeye yardımcı jestler olduğundan ikonik jestler, çocuğa yönelik konuşmada yetişkine yönelik konuşmaya kıyasla daha fazla kullanılır⁶.

Örneğin, bir çocuğa hikaye okur veya anlatırken olayları ve nesneleri ellerimizle de ikonikleştirmeye meyilli oluruz. Bir yetişkin ile sohbet ederken veya ona bir şeyler anlatırken buna nadiren ihtiyaç duyarız.

Ritmik Jestler

Konuşmaya eşlik eden fakat diğerlerinden farklı olarak bir anlam içermediği halde sıklıkla kullandığımız bir jest türü de ritmik jestlerdir. Ritmik jestler, içerisinde bir anlam barındırmayan hareketlerin ellerle ardışık bir şekilde yapılmasını içerir³.

Çocuklar bu jestleri 4-5 yaşından itibaren kullanmaya başlar ve yaş ilerledikçe de ritmik jestlerin kullanım sıklığı artar⁷. Yetişkinler ise karşılarında bir yetişkin varken bir çocuk olmasına kıyasla ritmik jestleri daha fazla kullanır⁸. Ritmik jestler, özellikle yetişkinlerin karşılaştığı bilişsel yükü fazla olan durumlarda ortaya çıkar⁹.

Bir hikaye üretmek, stresli bir olayı başkasına anlatmak veya gergin bir şekilde sunum yapmak gibi üretim anlarda bilişsel yük fazladır. Zihin, bu yükü dengelemek için görsel-uzamsal bir kapı aralayarak elleri devreye sokar. Anlamı olmayan ancak yine de kullanılan ritmik jestlerin en önemli işlevi bu şekilde bilişsel yükü hafifletmesidir. Bu durum, ritmik jestlerin neden daha geç yaşta kullanılmaya başlandığını da açıklayabilir.

Metaforik ve Kültürel Jestler

Jest türleri arasında en nadir kullanılan iki jest türü metaforik ve kültürel jestlerdir. Metaforik jestler, soyut bir durumu açıklarken bir anlamı olmaksızın ellerin hareket etmesini içerir¹⁰.

Örneğin, zamanın akıp gittiğinden bahsederken ellerimizi sanki o akışı temsil ediyormuş gibi hareket ettirmemiz metaforik jest kullanımını ifade eder. Geçmiş veya gelecek zamandan bahsederken ellerimizi sağa veya sola doğru götürerek zamanı ellerimizle konumlandırmamız da metaforik bir jest kullandığımızı gösterir. Bazı metaforik jestler evrenselken bazıları kültürden kültüre değişebilir.

Kültüre özgü olduğu bilinen ve her kültürde anlamı değişebilen jestler ise kültürel jestler olarak karşımıza çıkar¹¹. Örneğin, bazı Avrupa ülkelerinde memnuniyeti ifade eden bir jest bazı ülkelerde kaba ve hakaret içerikli algılanabilir. Benzer şekilde bazı ülkelerde zaferi ve barışı çağrıştırdığı için oldukça olumlu karşılanan bir jest, bazı ülkelerde hükümet karşıtlığı olarak yorumlanabilir.

Mimik Nedir?

İletişim kurma ve kendini ifade etme amacıyla kaş, göz, ağız gibi bölgelerdeki yüz hareketlerine mimik denir. Mimik kelimesi Yunanca taklit anlamına gelen mimesis kelimesinden türetilmiştir. Mimik ve jestlerin birlikte kullanımına beden diliyle iletişim adı verilir.

Mimikler, duygu ve düşünceler sözel olmayan bir şekilde, yüz ifadeleriyle yansıtıldığında ortaya çıkar¹². Çoğunlukla duygu ifadelerini içermekle birlikte bir sohbeti sürdürmeye yardımcı olan bazı hareketleri de kapsar. Hem isteyerek kullanılabilen hem de kişinin kontrolü dışında ortaya çıkabilen mimikler bu açıdan jestlere benzer¹³.

Mimiklerle Konuşmak

Jestlerle olduğu gibi mimikler ile de bilgi aktarımı yapılır. Örneğin hissettiğimiz duyguları kaşlarımızın şeklini değiştirerek bile aktarabiliriz. Sinirli olduğumuzda kaşlarımızı çatar, heyecanlandığımızda yukarı doğru kaldırırız. Üzgün hissettiğimizde ise kaşlarımız aşağı doğru düşer. Bu örnekler, mimiklerimizle nasıl iletişim kurduğumuzu açık bir şekilde gösterir.

Mimiklerimiz, kurduğumuz ilişkilerin dinamiklerini etkiler ve düzenler. Gözlerimiz, dudaklarımız ve genel itibariyle yüz hatlarımız da kendilerine has şekillerde konuşur. Örneğin, karşımızdaki kişinin bizimle konuşurken gözlerini kaçırması bizde şüphe uyandırabilir. Güven duymak veya güven vermek iletişim esnasında mimiklerimizi nasıl kullandığımız ile yakından ilişkilidir¹⁴.

Mimikler, yalan söyleme davranışını fark etmemizde büyük rol oynar. Romantik bir ilişkide partnerimize duyduğumuz sadakat de yine onun mimiklerinden yakaladığımız ipuçları ile artıp azalabilir. Jestler ve mimikler insanlarla kurduğumuz iletişimi ve ilişkilerimizin ilerleyişini en az sözcükler kadar etkiler.

Söylemek istediğimiz halde söyleyemediğimiz veya gizlemek istediğimiz duygu ve düşünceler mimik ve jestler ile ortaya çıkabilir. Bu noktada ellerimiz ve yüzümüz biz kontrol etmeye çalışsak da bizi ele vermekten hiç çekinmez. Öte yandan, iletişimi sürdürmeyi oldukça kolaylaştırır ve sözcükler ile aktardıklarımızı görsel olarak pekiştirir ve daha dikkat çekici hale gelmesini sağlarlar.

Jest ve Mimiklerin İletişime Katkıları

Jest ve mimikler kendini ifade etmenin en güçlü araçlarından biridir. Kimi zaman bir yüz ifadesi veya el hareketi, birçok kelimenin bir araya gelerek verebileceği bir anlamı çok hızlı bir şekilde verebilir ve kelimelerden çok daha etkili olabilir. Jest ve mimikler, sözlü iletişimle birlikte kullanıldığında iletişimin daha açık ve net hale gelmesine yardımcı olur.

Jestler bireyin koşullarına, kurduğu iletişimin içeriğine, iletişimde bulunduğu kişinin özelliklerine ve hatta bulunduğu ülkeye göre farklı anlamlar taşır. Farklı durum ve ihtiyaçlar için farklı jestlerin kullanılması tıpkı iletişimde sözcüklerin efektif kullanılması gibidir ve kolaylaştırıcıdır. Gürültülü bir ortamda jestlerimizi kullanarak iletişimi sürdürebilir, sessiz bir ortamdayken de iletişimi yine jestlerle pekiştirebiliriz.

Bir çocukla konuşurken söylediklerimizi somutlaştırmak ve görselleştirmek isteyebilir ve bunun için jestlerden yardım alabiliriz. Bir yetişkinle bir konu hakkında tartışırken zihinsel yükümüzü hafifletmesi için yine jestlerden faydalanabiliriz. Çünkü iki canlının iletişim kurarak birbirine düşüncelerini aktarması, yalnızca sözcükleri kullanmaktan ibaret olamayacak kadar karmaşık bir süreçtir.