Özgüven Düşüklüğü Sebepleri ve Özgüven Kazanma Yolları

Özgüven Düşüklüğü Sebepleri ve Özgüven Kazanma Yolları

Zaman zaman eleştirilerden kaçındığınız, başarısız olmaktan hatta başarmak için mücadele etmekten uzak durmak istediğiniz zamanlar oluyor mu? Sürekli yakın arkadaşlarınızın, ailenizin ya da çevrenizin onayına mı ihtiyaç duyuyorsunuz? Ne kadar çalışırsanız çalışın, kendinizi yetersiz ve bilgisiz hissettiğiniz anlar yaşıyor musunuz?

Özgüven Nedir?

Düşük özgüven kavramı herkes tarafından sıklıkla kullanılmasına rağmen özgüvenin tanımı çoğu insan tarafından net bilinmemektedir. Bu sebeple özgüven problemlerinin üstesinden gelmek ve özgüveni arttırma yollarından önce özgüvenin ne olduğunu tanımlamak gerekmektedir.

Bir bilim insanına göre özgüven, kişiliği oluşturan kavramlardan biridir¹. Kişinin kendisini değerlendirmesi sonucunda oluşan öznel bir olgudur. Başka bir araştırmacı ise özgüveni “genel bir özellik olmaktan daha çok bireyin belirli bir aktiviteyi başarılı biçimde yerine getireceğine yönelik inanca sahip olmak” şeklinde tanımlamıştır².

Bu tanımını da şu örnekle açıklamıştır; bir kişi bir sporu yapma konusunda kendine güvenebilir ancak genel olarak özgüveni düşük olabilir. Kanadalı ünlü psikolog Bandura’ya göre ise özgüven kavramı, bireyin kendisini değerli hissetmesine ilişkin yargısıdır³. Özgüven, yaşanan anların mutlu, doyumlu, anlamlı, sevecen ve dengeli olmasının psikolojik ön koşuludur⁴.

Özgüven kişinin kendini tanıması, kendine güvenmesi, doğrusu ve yanlışıyla kendi ile barışık olması anlamına gelmektedir. Özgüven diğer insanların etkisi altında kalmadan kendi kararlarını verebilmek, başarabileceğine inanmak, başarısızlıkları kabul edip onları hayata yük ve kişiliğin bir parçası yapmamak demektir. Bütün başarılarımızın veya başarısızlıklarımızın bizi tanımlamasına izin vermemek ve kendimizi bir bütün olarak tanımlamaktır. Özgüvenin oluşması ve gelişmesi için kendini tanımak ilk adımdır.

Özgüven Eksikliği Nedir?

Özgüvenli davranma konusunda dezavantajlı olan bireylerin bazı ortak özellikleri mevcuttur. Bu bireyler, kendilerinden emin olamazlar ve kendilerini yeterli hissedemezler. Genellikle diğer insanlara göre daha kaygılı olurlar ve Neden özgüvensizim? diye düşünerek kendilerini çok ağır şekilde yargılayarak kaygı seviyelerini daha da arttırabilirler.

Düşük özgüvenin altında yatan sebep aslında kişinin kendi ile ilgili negatif düşünceleridir. Bu kişiler çoğu zaman kendilerini çok ağır yargıladıklarını bilmelerine rağmen bundan bir türlü vazgeçemezler. Düşük özgüven sadece yetişkinlerde değil, çocuk ve ergenlerde de yaşanabilir.

Düşük özgüvene sahip insanlarda kendisini, hayatı ve geleceği karamsar görmek oldukça yaygındır. Özgüveni düşük insanlar kendilerini değersiz görür ve hayatta kayda değer herhangi başarı için adım atmazlar çünkü zaten başarısız olacaklarına dair güçlü bir inançları mevcuttur. Genelde Ben bu işte iyiyim. demekte zorlanırlar ve onun yerine Ben bunu yapamam. gibi cümleler kurarlar.

Araştırma sonuçlarına göre, özgüven eksikliği yaşayan bireyler, kendilerini başarılı hissetmek için başkalarının onayına ve beğenisine ihtiyaç duymakta ve aynı zamanda başarısızlıktan korkmakta, eleştirilmekten ve mücadele etmekten kaçınmaktadırlar⁵.

Ek olarak, düşük özgüvene sahip bireyler; diğer insanlara kendini birçok konuda yetersiz hissederler, mükemmeliyetçidirler, alıngan ve kırılgandırlar, başkalarının düşüncelerini kendi hayatlarının merkezi haline getirebilirler, yapılacak işler konusunda da kendilerine güvenmekte zorluk yaşadıkları için sorumluluk almaktan kaçınma davranışını gösterebilirler. Kendilerini başka insanlarla kıyaslar, hiçbir şeyden memnun olmaz, kolay arkadaş edinemez, sosyal ortamlara girmekten çekinirler⁶.

Özgüven eksikliği insanların kendilerine ve başkalarına meydan okumalarını imkânsız kılmaktadır ve özgüven problemi yaşayan kişiler çoğu zaman bu tarz aktivitelerden kaçınmaktadırlar. Herhangi bir işi yapamayacaklarına o kadar eminlerdir ki çoğu zaman denememeyi tercih ederler.

Peki insan neden kendini çok ağır yargılar veya neden kendi ile ilgili negatif düşünceleri fazla olur?

Özgüvensizlik Neden Olur?

Öncelikle kimse düşük özgüvenle doğmaz, özgüven genetik temelli olan bir özellikten ziyade öğrenmeye dayanmaktadır. Özgüven yaşadığımız olaylar sonucunda gelişir ve hayat boyu inişi ve çıkışı olan bir süreçtir. Çoğu zaman yaşadığımız şeylerin ardından kendimiz ile ilgili yargılara ve düşüncelere sahip oluruz ve bunları doğru gibi görürüz. Aksine bütün bunlar yalnızca kendimize koyduğumuz etiketlerdir ve yaşadığımız birkaç olay veya kendimize koyduğumuz etiketler kim olduğumuzu göstermez.

Çocukken yaşanan negatif deneyimler özgüven düzeyinin düşmesinde önemli etkiye sahiptir. Çocukluk döneminde yaptıkları davranışlardan dolayı cezalandırma, ihmal, ilgisizlik, suistimal gibi tecrübeler yaşamış ya da bu tarz olumsuz sonuçlara maruz kalmış çocuklar iyi hiçbir şeyi hak etmediklerine dair kalıp düşünceler ve yargılara sahip olurlar ve yaşadıkları kötü tecrübeleri hak ettiklerini düşünürler. Bu düşünce yapıları yetişkin hayatlarında da yakalarını bırakmaz.

Ailelerin çocuklarından beklentileri fazla ve mantıksız olabilir. Bu mantıksız beklentileri karşılayamayan çocuklar yeterli olmadıklarını düşünürler ve bu yetersizlik algısı sebebiyle özgüven eksikliği gelişir.

Ergenlik dönemini diğerlerinden farklı geçiriyor olmak yaşıtlar tarafından dışlanmaya sebep olur ve bu dışlanma da kendini diğerlerinden farklı görme algısını yaratır. Bu algı da diğerleri gibi özgüven eksikliğine sebep olur. Hayat boyunca yeterli sıcaklık, sevgi ve destek görmemek de özgüveni düşüren sebeplerdendir. İnsan sevdiği kişiler tarafından desteklenir, sevilir ve inanç görürse özgüveni gelişir.

Özgüven çocukken gelişen ve ailenin davranışlarından birebir etkilenen bir kavramdır. Destek görmeyen, aferin denmeyen ve neden daha iyisi olmadı denen çocukların özgüvenlerinin düşük olması kaçınılmazdır. Aile çocuk hakkında iyi düşünmezse çocuk da kendisi ile ilgili iyi düşüncelere sahip olmaz.

Özgüven Nasıl Oluşur, Nasıl Geliştirilir?

Özgüvensizlik belirtileri arasında diğer insanlardan gelen kabul etmede zorluk veya hayatlarında birçok başarı olsa da bunları kabullenememe vardır. Bu kişiler ne yaşarsa yaşasınlar içlerinde onlara Sen yapamazsın, sen başarısızsın. diyen biri vardır. Çok büyük başarılar elde etseler bile kendilerini her daim eleştirirler ve içlerindeki ses hep kırıcı ve ağırdır.

Özgüven açısından diğer insanlara göre daha az problem yaşayan kimselerin ortak özellikleri; değiştiremeyeceği koşulları kabul etmek, değiştirebileceği koşulları değiştirebilecek cesareti göstermek ve değiştirebileceği koşullarla değiştiremeyeceklerini ayırt edebilecek bilgeliğe sahip olmak olarak sıralanabilir. Sahip olduğu özelliklerin olumlu bir getirisi olarak ise diğer insanlara oranla daha huzurlu, mutlu ve çevresi ile olumlu ve sağlıklı ilişkiler kuran bir yapıya sahip olmaktadır⁷.

Bir grup bilim insanı yaptıkları araştırmalar sonucunda özgüvenin insan yaşamında çok önemli bir yere sahip olduğunu ve insanların istedikleri gibi davranabilmeleri için itici bir güç görevi gördüğünü belirtmişlerdir⁸. Bu sayede özgüven düzeyi yüksek olan insanlar yaşamlarının seyrini belirleyebilmektedirler⁴. Bu sebeple özgüveni geliştirmek ve özgüvenli olmak için harekete geçmek önemli bir etkiye sahiptir.

Özgüveni geliştirmek ve özgüvenli olmak için yapılması gerekenlerden biri kendini eleştirmeyi bırakmak ve içindeki kırıcı ve eleştirel sesten kurtulmaktır. Bunun için öncelikle içinizdeki sesin ne dediğini ve kendinizi hangi durumlarda nasıl eleştirdiğinizi fark edin. Kendinizin farkında olup kendinizi eleştirdiğiniz durumları 1 hafta boyunca bir kâğıda yazmanız iç sesinizin söylediklerini değiştirmekte ve özgüven kazanmakta çok önemli bir adımdır.

İçimizdeki Eleştirel Ses

Eleştirel Sesi Kısmak

Kendinizle ilgili negatif düşüncelerinizi yazdığınız bu kağıdı alın ve başka bir kağıda bu negatif düşünceleri yalanlayan kanıtlarınızı yazın. Örneğin:

• Bir başka yöntem ise iyi olan özelliklerinizi fark etmektir. Yetenekli ve becerikli olduğunuz durumları fark etmek ve onlara yoğunlaşmak gerekmektedir. Yetenekli olduğunuz gerçeğini hatırlamanız ve bunu su yüzüne çıkarmanız gerekmektedir.
• Özgüven problemi sebebiyle kaçındığınız şeylerin üstüne gidin. Üzerine gitmek, kendinizi güvensiz hissettiğiniz ve yapmaktan kaçındığınız şeyleri yapmak için kendinizi zorlamayı ve motive etmeyi kapsamaktadır. Özgüvensiz hissettiğiniz konularda aslında başarılı olabildiğinizi keşfettiğiniz kendinize olan güven ve saygınız artacaktır.
• Kendinizle ilgili pozitif şeyleri bir kâğıda yazın. Aynı zamanda diğer insanların sizinle ilgili söylediği pozitif şeyleri de yazın. En az 5 pozitif şey bulup yazmayı hedefleyin ve bu listeye her hafta bir yenisini ekleyin.

Özgüven hayat boyu iniş çıkışları olan bir kavramdır. Doğuştan düşük özgüvenli olmadığımız gibi hayat boyu da böyle kalmayız. Aşırı özgüvensiz olduğumuz günler gibi aşırı özgüvenli günlerimiz de olabileceğini düşünmek bize özgüvenin dinamik yapısını hatırlatır. Bu sebeple özgüveninizi geliştirebileceğinize inanın ve kendinizle ilgili pozitif yönlerin farkına varın.

Kaynakça

1. Kugle, C. L., et al., 1983, Level and Stability of Self-Esteem in Relation to Academic Behavior of Second Graders, Journal of Personality and Social Psychology.
2. Feltz, D. L., 1988, Self-confidence and Sports Performance, Exercise and Sport Science Reviews.
3. Bandura, A., 1977, Self-efficacy: Toward a Unifying Theory of Behavioral Change, Psychological Review.
4. Kaya, N., et al., 2020, Özgüven Üzerine Bir Derleme, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi.
5. Turan-Başoğlu, S., 2007, Sınav Kaygısı ile Özgüven Arasındaki İlişkinin Erinlik Döneminde İncelenmesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Maltepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
6. Yurtçiçek Ergüntop, S., 2019, Kadın Öz Güven Ölçeği'nin Geliştirilmesi, T.C. İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul.
7. Soner, O. (1995). Aile Uyumu, Öğrenci Özgüveni ve Akademik Başarı Arasındaki İlişkiler (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
8. Karamoy, K. Y., et al., 2018, The Implementation of Self-instruction and Reframing Group Counselling Techniques to Improve Students' Self-confidence, Jurnal Bimbingan Konseling.
*Sitemizde bulunan yazılar tıbbi tavsiye içermez ve yalnızca farkındalık yaratmak amaçlıdır. Yazılardan yola çıkarak bir hastalık tanısı konulamaz. Hastalık tanısını yalnızca psikiyatri hekimleri koyabilir.
İyi Yaşam