Daha iyi hissetmeye bugün başlayın
Siz de 500 bin mutlu danışanımız gibi hayatınızın kontrolünü elinize alın.
Metafor Nedir?
“Metafora” köküne dayanan metafor kelimesi Grekçe ve Latince’den gelmektedir. Kelimenin anlamı ele alındığında “meta” kelimesi “öte, aşırı” anlamları taşırken “pherein” kelimesi “taşımak, aktarmak, yüklenmek” gibi manalarda kullanılmaktadır7. Metaforlar sözel ifadelerle bilişsel yapıların ortak bir ürünü olarak kabul görmektedir.
Buna ek olarak anlatım ve ifade bakımından metaforlar çok güçlü etkilere sahiptir. Anlaşılması beklenen karmaşık bir ifadeyi birkaç sözcük ile anlatma kolaylığı sağlayan metaforlar, dil için önemli bir iletişim aracıdır5. Bunun altında yatan temel sebep günlük dilin bazı konuları ifade etmede yetersiz kalmasıdır.
Fikre dayalı kavramları beş duyu organı ile tanımlanamak zor olabilir. Yani bir fikri göremeyiz, duyamayız veya ona dokunamayız. Bundandır ki soyut bir fikrin somut olarak anlaşılması için metaforlar önemli bir kaynaktır10.
Metaforik Anlatım Nedir?
Metafor sözcüğünden yola çıkarak alan yazın incelendiğinde “metaforik anlatım” söyleminden de bahsedildiği görülmüştür. İkisi arasındaki ayrıma bakıldığında “metafor” halkın üretimi ile kültüre katılan tasarımsal bir kavramken “metaforik anlatım” bir konuyu diğer konunun bakış açısından algılamaya ve anlamaya yönelik bir bağ kurma sürecidir.
Bu kısmı örneklendirmek gerekirse toplum içinde “üç maymun” söylemi bir metafordur. Bununla birlikte “Bunca sorunla mücadele ederken herkes üç maymunu oynuyor.” ifadesi metaforik anlatım olup kimsenin hiçbir şey görmemiş, duymamış, bilmiyormuş gibi yapmasına sitem içerikli bir gönderme yapmaktadır. Kısacası, metaforik anlatım ile herhangi bir şeyi anlatmak istenirken metaforlardan yararlanılmaktadır4.
Yukarıdaki bilgiler kapsamında metaforların doğası incelendiğinde metaforların aşağıdakileri sağladığı söylenebilir:
- Kavramlar aracılığı ile soyut düşünebilmenin zeminini oluşturmak
- Basit olandan karmaşık olana doğru birçok çeşidinin bulunduğunun anlaşılması
- Kullanılan dilin bilimsel yerine kavramsal nitelikte olduğunun anlaşılması
- Bilişsel mekanizmalarla işlenemeyen bilgilerin fark edilmesi
Öte yandan geleneksel anlayış metaforları sanatsal açıdan ele almış ve günlük hayatın dışında bırakan kullanım alanları ile sınırlandırmıştır. Günümüz bakış açısında ise metaforlar sosyal bir gerçeklik yaratarak toplum açısından kılavuzluk yapabilmektedir11.
Bu açıdan metaforlar edebiyat, felsefe, siyaset, hukuk, psikoloji, din ve bilim gibi hayatın birçok alanında aktif şekilde kullanılmaktadır. Bu geniş kullanım alanı ile ilişkili olarak ünlü filozof Ortega y Gasset, metaforların insanlığa verilmiş en verimli imkanlardan biri olduğunu dile getirmiştir8.
Psikoterapi ve Metaforlar
Birçok alanda olduğu gibi metaforlar psikoterapi süreçlerinde de işlevselliği ve etkili anlatım gücü bakımından tercih edilmektedir. Bilgi ile uyumlu metafor kullanımı terapötik sürecin gelişimi açısından çok kıymetlidir12.
Terapi içinde kullanılan metaforlar birbirinden farklı gibi görünen duygusal, bilişsel, algısal ve yaşantısal parçaları bir araya getirerek zengin bir öğrenme imkânı sağlar. Böylece danışanda meydana gelen bu zihinsel değişim, onun iyileşme sürecini hızlandırıcı bir rol oynar3.
Bununla birlikte terapi içinde ele alınan metaforlar danışan tarafından işlenerek danışanın yaşantıları arasında yer bulur. Bu sayede danışan, problem olarak nitelendirdiği durumu dışsallaştırarak farklı bir açıdan bakabilme kabiliyeti elde etmiş olur. Bu da danışanın düşünceleri ve duyguları arasında güçlü köprüler kurmasının önünü açar9.
Psikoterapide Metaforların İşlevleri
Terapi içinde kullanılan metaforların 5 farklı görevi vardır:
- Danışan ve terapist arasındaki ilişkinin gelişimini destekler.
- Danışanın terapide bahsettiği yaşantıları üzerinden duygularının farkına varmasını sağlar.
- Danışanın açmaya zorlandığı örtük konularla ilgili “yüzleşme” ortamı yaratır.
- Danışanın bir konuda var olan direnci üzerinde çalışılmasını kolaylaştırır.
- Danışanın kazandığı yeni bakış açılarına dair düşünme sürecini başlatır6.
Terapide Kullanılan Metafor Örnekleri
1. Fabrika Metaforu
Bu metafor danışanın düşünce üretimi ve düşünce hataları ile ilgili süreci değerlendirmesine hizmet etmektedir.
Bir bisküvi fabrikası düşünelim. Bu fabrika un, şeker ve yağ gibi ham maddeleri kullanarak bisküvi ortaya çıkartıyor. Diyelim ki bu bir kek fabrikası olsaydı o zaman da aynı ham maddeleri kullanarak kek üretimi yapacaktı.
Bunu insan zihni içinde düşünürsek zihnimiz de aldığı bilgilerden ve algılardan beslenerek ortaya bir fikir çıkartıyor.
Bazılarımız elindeki verilerle ortaya gerçeğe uygun olmayan felaket senaryoları çıkartabiliyor. Bazılarımız için de süreç başka işliyor. İşte elimizdeki verileri yanlış işleme sonucunda ortaya çıkan ve bize olumsuz hissettiren bu ürünlere “düşünce hataları” ismini veririz13.
2. Futbolcu Metaforu
Bu metafor işlevsiz yanlış inançları ve yetersizlik hissini ele almak amacıyla kullanılmaktadır.
Sağ ayağı gelişmiş bir futbolcunun sol ayağını da geliştirmek amacıyla neler yapabileceğine bakalım. Bu futbolcu sol ayağını kullanmakla ilgili eksikliğinin üzerine gitmek için artık antrenmanlarda sol ayağını kullanacaktır.
Böylelikle zaman içinde topu kontrol etme becerisi artacaktır. Biz de zayıf yönlerimizi hayatın içinde ele alarak geliştirebiliriz ve onları güçlendirme şansı elde etmiş oluruz15.
3. Sigara Metaforu
Bu metafor bağımlılık süreçlerinde ve bırakılması zor olan alışkanları ele alma süreçlerinde kullanılabilir.
Sigara içme isteğini kapınızı sürekli çalan birisi gibi hayal edin. Siz kapı her çaldığında kapıyı açıp bu kişiyi içeri alan tarafsınız. Yani istek geldiğinde sigara içmeye devam etmişsiniz. Önümüzdeki süreçte de kapı çalmaya devam edecek.
Belki bu kişi sesini duyurmak için başlarda daha yüksek sesle ve ısrarla kapıyı çalacak. Yine de bir süre sonra sesi giderek azalacak ve kapıya daha az uğrar olacak. İşte sigarayı bırakma sürecini bu şekilde ele aldığımızda süreci anlamlandırmak daha kolay olacaktır14.
4. Masanın Ayakları Metaforu
Bu metafor “baş etme kaynaklarının” arttırılmasının psikolojik iyi oluşa etkisini ele almak amacıyla kullanılmaktadır.
Önünüzde dört ayaklı bir masanın durduğunu hayal edin. Bu masanın ayaklarından birine bir şey olduğunda masa yere doğru eğilir ve bir süre sonra devrilir. Bu masanın ne kadar fazla ayağı olsaydı yere devrilme ihtimali o denli düşük olacaktı.
Peki sizin hayatınızda olumsuz bir durum oluştuğunda ayakta kalabilmek amacıyla kaç ayağınız var? Aileniz, işiniz, hobileriniz, arkadaşlarınız... Neler sayabilirsiniz?1
Çocuklar için Metaforlar
Bu metaforlar çocukların psikoterapi sürecine ısınması amacıyla kullanılmaktadır.
- Terapist karşısındakinin duygu ve düşüncelerini duyabilen büyük bir kulak gibidir.
- Terapist yararlı bilgilerle dolu kalın bir kitap gibidir.
- Terapist karşısındakinin sırlarını onunla beraber saklamaya gönlü olan bir anı defteri gibidir2.
Metafor Kullanımının Terapi Sürecine Katkısı
Metaforların kullanımının psikoterapi sürecine birçok katkısı vardır:
- Hassas ve önemli noktaların anlatımına destek olur.
- Metafor kullanımı farklı düşünebilmek için danışana ilham verir.
- Metaforlar var olan problemlere farklı çözüm yolları sunar.
- Danışanlar metaforlar aracılığıyla kendilerine dışarıdan bakmaya başlar. Baş etmede zorlandıkları bir alanla ilgili benzer bir senaryoyu dinlemek danışanın kendini daha iyi gözlemlemesini sağlayacaktır.
- Terapide metafor kullanımı danışanın ilerleyen süreç için motivasyonunu arttırır.
- Metaforlar aracılığı ile danışanın egosu güçlendirilebilir. Buradan hareketle danışana benzer senaryo üzerinden sunulan mücadele metaforları danışanın problemini aşma isteğini arttıracaktır.
- Metaforlar iletişim açısından modelleme rolü üstlenir. Danışanın kelimeler aracılığı ile anlatmakta zorluk çektiği bir konuyu metaforlar aracılığı ile ifade etmek danışanın kendisini anlatabilmesini kolaylaştırarak ona örnek teşkil eder.
- Danışanlar metaforlar sayesinde sahip oldukları kaynakların farkına varır9.
Tüm bunlar göz önüne alındığında metaforlar anlatılmak istenen konuyu görselleştiren ve anlatımı güzelleştiren etkili bir iletişim aracıdır. Terapide bize tutulan aynalarda kendimize bakarken metaforların da bu sürece hizmet etmesi yolculuğumuza farklı anlamlar katacaktır.
Siz de Hiwell’in uzman psikologları ile terapi sürecinize başlayabilir ve kendinize dair yeni şeyler öğreneceğiniz bir yolculuğa çıkabilirsiniz.
Kaynakça
- Bilgen, S. (2019). Sigara bırakma poliklinikleri için psikolojik destek modülü geliştirilmesi (Master's thesis, Sağlık Bilimleri Enstitüsü).
- Bowman, R. P. (1995). Using metaphors as tools for counseling children. Elementary School Guidance & Counseling, 29(3), 206-216.
- Çam, M. O., & Topçu, E. M. Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliğinde Metafor Kullanımı. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 8(3), 335-340.
- Demir, C., & Yıldırım, Ö. K. (2019). Türkçede metaforlar ve metaforik anlatımlar. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21(4), 1085-1096.
- Döş, İ. (2011). Okul paydaşlarının metaforlar yardımıyla okul örgütlerini algılama biçimlerinin değerlendirilmesi. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
- Gökkaya, F., Yurdalan, F., Karagülmez, K., & Kubilay, E. M. E. Ç. (2021). Psikoterapilerin Etkililiğini Belirleyen Faktörlerin İncelenmesi: Bir Derleme Çalışması. AYNA Klinik Psikoloji Dergisi, 8(3), 396-423.
- İnam, Ö. (2008). Televizyon reklamlarında metafor kullanımı. (Yayımlanmamış doktora tezi). Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Lakoff, G., & Johnson, M. (2015). Metaforlar hayat, anlam ve dil (Çev. Gökhan Yavuz Demir). İstanbul: İthaki Yayınları.
- Lapsekili, N., & Yelboğa, Z. (2014). Psikiyatride metafor kullanımı. Bilişsel Davranışçı Psikoterapi ve Araştırmalar Dergisi, 3, 116-125.
- Özdemir, S., & Akkaya, E. (2013). Genel lise öğrenci ve öğretmenlerinin okul ve ideal okul algılarının metafor yoluyla analizi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 2(2), 295-322.
- Parin, K. (2017). Metaforlar: Hayat, anlam ve dil. Söylem Filoloji Dergisi, 2(1), 149-151.
- Suiçmez Uyar, T. (2019). Psikoterapide metafor kullanımı ve değişen anlamı: Depresif Bir Olgu Sunumu.
- Türkcapar, H. (2007). Bilişsel terapi: Temel ilkeler ve uygulama. Ankara, Hekimler Yayin Birligi.
- Türkçapar, H. (2009). Bilişsel Terapi (4. Baskı). Ankara: HYB Basım Yayın.
- Türkçapar, H. (2009). Klinik Uygulamada Depresyon: HYB Basım Yayın.
